Delier voorkomen, verzachten en bekorten
Redactioneel - 27-09-2022
Elk jaar lopen veel kwetsbare ouderen en mensen met dementie een delier op: een acute verwardheid die wordt uitgelokt door een lichamelijke oorzaak zoals een operatie, ontsteking, ongeval, infectie, uitdroging, ondervoeding of bepaalde medicatie.
Vroeger werd een delier vaak niet of laat ontdekt en was er vooral aandacht voor het bestrijden van de symptomen. Vaak werden antipsychotica standaard voorgeschreven en werden mensen bij bewegingsonrust gefixeerd, met alle nadelen en risico’s van dien. De laatste 10 jaar is dat veranderd en zijn er richtlijnen om mensen met een verhoogd risico tijdig te lokaliseren en om een delier te voorkomen, of verzachten en bekorten.
Acute verwardheid
Bij een delier kan iemand dingen zien, horen, voelen, ruiken of proeven die er in werkelijkheid niet zijn (hallucinaties) of gedachten hebben die niet overeen komen met de werkelijkheid (wanen). Dit alles kan erg angstig maken.
Een delier ontwikkelt zich binnen enkele uren tot dagen. Het ene moment is de verwardheid erger dan het andere. Sommige mensen worden er onrustig door, anderen juist stil en teruggetrokken (’stil delier’). Veel mensen die een delier hebben doorgemaakt kunnen zich er later weinig van herinneren, of herinneren zich juist traumatische momenten. Bij ouderen vergroot een doorgemaakt delier de cognitieve, mentale en fysieke kwetsbaarheid, vaak met voortijdig overlijden tot gevolg.
Lichamelijke oorzaak
Bij lichamelijke problemen zijn kwetsbare ouderen en mensen met dementie er gevoelig voor om een delier te ontwikkelen. Het lukt de hersenen dan niet meer om alle prikkels, die van binnen en buiten het lichaam binnenkomen, samen te voegen tot één verhaal. Van alle informatie kunnen de hersenen niet meer een logisch beeld van de werkelijkheid maken. Ook mensen in de stervensfase zijn hier extra gevoelig voor, en mensen die eerder een delier doormaakten.
In de praktijk blijkt de lichamelijke oorzaak van een delier soms niet te achterhalen en moet de behandeling zich noodgedwongen richten op het bestrijden van de deliersymptomen.
Hoe lang een delier duurt, hangt erg af van de oorzaak. Zo kan door behandeling van een blaasontsteking een delier soms binnen een paar dagen verdwijnen. Bij kwetsbare ouderen kan het herstel tegenvallen. Soms blijft iemand verward of vergeetachtig.
Voorkomen, verzachten en bekorten van een delier
Er zijn twee medische richtlijnen voor het voorkomen en behandelen van een delier: de Richtlijn Delier bij volwassenen van de Nederlandse Vereniging van Klinische Geriatrie en de NHG Standaard delier voor huisartsen. Beide richtlijnen kregen in 2020 een update en hebben onderstaande adviezen als uitgangspunt:
- Lokaliseer risicopatiënten tijdig en licht hen en hun naasten zorgvuldig voor over het mogelijk optreden van een delier en de preventie en behandeling ervan.
- Behandel de factoren die het delier uitlokten (de infectie bijvoorbeeld).
- Help de patient zich zo goed mogelijk te kunnen oriënteren in tijd, plaats en ruimte. Let hiervoor op goed gebruik van bril en gehoorapparaat, zorg voor een klok, zorg voor een herkenbare leefomgeving, geef uitleg.
- Zorg voor voldoende beweging en eten en drinken.
- Zorg voor voldoende rust en slaap.
- Pas liefst geen katheters, drains en infusen toe, en ook geen fixatie.
Zet in plaats hiervan domotica in en/of maak het mogelijk dat familie (of vrijwilliger) bij de patiënt aanwezig kan zijn en hem toezicht en hulp kan bieden. Indien nodig 7 x 24 uur. Zieken- en verpleeghuizen kunnen hiervoor ‘rooming in’ faciliteiten bieden met een extra bed in de patiëntenkamer. - Antipsychotica alleen inzetten als voorgaande niet genoeg helpt, en dan liefst maximaal 1 week. Preventief voorschrijven van antipsychotica kan overwogen worden bij patiënten met een hoog risico op een delier (bijvoorbeeld mensen die eerder een delier hadden), maar daarbij moeten de eventuele voordelen afgewogen worden tegen de bijwerkingen en risico’s.
- Biedt nazorg: bespreek achteraf hoe het delier verlopen en beleefd is, en bespreek ook risico’s op herhaling. Bij een delier tijdens een ziekenhuisopname is een goede overdracht belangrijk naar de zorg thuis of in het verpleeghuis.
Ziekenhuizen en verpleeghuizen wordt aanbevolen om een multidisciplinair expertteam delier aan te stellen dat de afdelingsteams kan adviseren en scholen.
Meer lezen:
Lees hier meer over delier in de thuissituatie.
NHG informatie en advies over delier voor familie
Richtlijn Delier bij volwassenen van de Nederlandse Vereniging van Klinische Geriatrie
'Eenpersoonskamer bekort delier wel, nieuw delier-medicijn niet'
Op thuisarts.nl staan alle praktische tips op een rij voor mensen die zorgen voor iemand met een delier
Lees ook deze artikelen:
Familieparticipatie in het ziekenhuis
Samen met je dierbare slapen in het ziekenhuis
‘Grijp niet meteen naar medicatie bij delirante patiënt’
En bekijk deze tv-uitzending waarin verontruste hoogleraren in 2014 uitleg gaven over delier en hoe daarmee om te gaan.
Basis van zorg voor vrijheid en veiligheid
 |
Dit artikel maakt deel uit van de serie artikelen Zorg voor levenskwaliteit bij dementie |