Meningen over vrijheidsbeperkingen en domotica
Door: Elly Duijf - Redactioneel - 02-05-2011
"Zijn we met domotica op weg naar ‘goede’ vrijheidsbeperking?" Die vraag stelden onderzoekers van de Vrije Universiteit zich. Voor het antwoord ondervroegen zij medewerkers en familie van zeven verpleeghuizen.
Het onderzoek:
Het onderzoek beschrijft opvattingen en ervaringen van zorgverleners en naasten in zeven redelijk willekeurige verpleeghuizen. Onderzocht werd:
- In welke situaties fixaties en domotica worden toegepast;
- Wat zorgprofessionals en naasten van vrijheidsbeperking vinden;
- Welke ervaringen verzorgenden hebben met het inzetten van domotica als alternatief voor fixeren.
Onder fixeren wordt in het onderzoek verstaan: vastbinden met onrustbanden of andere hulpmiddelen; een stoel waaruit de bewoner niet zelf kan opstaan en bedhekken waardoor de bewoner niet zelf uit bed kan.
Bij domotica gaat het in dit onderzoek om een beperkt aantal technische hulpmiddelen, namelijk om toezicht te houden en deuren automatisch te sluiten of openen (camera’s, chips in kleding, GPS-dwaaldetectie, bewegingsensoren).
De onderzoeksuitkomsten:
- Domotica werden niet alleen bij direct gevaar ingezet, maar ook om potentieel gevaarlijke situaties in de gaten te kunnen houden. De bewoners voor wie domotica werden gebruikt, hadden gemiddeld minder ernstige cognitieve en functionele problemen dan bewoners die gefixeerd werden.
- De ondervraagde verzorgenden en familie vonden een maatregel alleen vrijheidsbeperkend als de bewoner er naar hun idee last van heeft en als de maatregel niet in het belang van de bewoner wordt ingezet, maar louter om diens vrijheid te beperken. De onderzoekers stellen vast dat deze opvattingen niet aansloten bij de wet BOPZ, die zegt: een maatregel is niet alleen vrijheidsbeperkend als vrijheidsbeperking het doel is, maar ook als dat het neveneffect is.
- De verzorgenden vonden dat domotica het vallen en dwalen van bewoners niet kan voorkomen, maar hooguit signaleren. Hierdoor zagen zij domotica eerder als een welkome aanvulling op de bestaande maatregelen dan als een alternatief.
Conclusies en aanbevelingen:
Op de onderzoeksvraag ‘Zijn we met domotica op weg naar ‘goede’ vrijheidsbeperking?’ kunnen de onderzoekers op basis van deze studie niet eenduidig positief antwoorden. Hun aanbevelingen:
- Het anti-fixatiebeleid niet beperken tot het aanprijzen van elektronische toepassingen die net zo veilig als fixeren zouden zijn.
- Ervoor zorgen dat het bieden van maximale vrijheid evenzeer tot de zorgethiek van zorgprofessionals gaat behoren als het bieden van maximale bescherming. Volgens de onderzoekers moet nagedacht worden onder welke voorwaarden zorgverleners en naasten ‘het automatisme van beschermen’ kunnen doorbreken en meer risico’s durven nemen. Gesteld wordt dat de uitvoerenden zich in ieder geval gesteund moeten weten door het management, zoals de succesvolle Exbelt methode (Gulpers e.a., 2010) laat zien. Een ander hulpmiddel zou het zogenaamde ‘moreel beraad’ kunnen zijn waarin voor individuele bewoner de juiste afweging kan worden gemaakt tussen de veiligheid en vrijheid.
Over het onderzoek:
Voor het onderzoek vulden 271 verzorgenden een vragenlijst in. Daarnaast werden er zes focusgroepsgesprekken gehouden met verzorgenden en twee met een multidisciplinair team. Verder voerden de onderzoekers individuele gesprekken met zeven naasten van ‘vrijheidsbeperkte’ bewoners en negen sleutelfiguren uit de instellingen die betrokken zijn bij het beleid rond vrijheidsbeperking en domotica.
De verpleeghuizen in het onderzoek verschilden in de mate waarin zij domotica gebruikten. Daar werden ze op geselecteerd, niet op hun verschillen in de mate van fixeren. Daarnaast was er een variatie qua ligging (platteland, klein- en grootstedelijk), klein- en grootschalige zorg en bewonersaantallen.
Tegen deze achtergrond kan niet gezegd worden of de onderzoeksuitkomsten representatief en betrouwbaar zijn. Het gaat eerder om een licht verkennend onderzoek.
Bron:
Van fixaties naar domotica? Op weg naar ‘goede’ vrijheidsbeperking voor mensen met dementie, Depla e.a. 2010
Download hier het onderzoeksverslag (PDF)