'Gewoon, hup, jezelf zijn'

Door Stella Braam en Naomi Aanstoot - Redactioneel - 15-04-2009

Joke Bos is een dynamische persoonlijkheid. Een wervelwind met turbo – aandrijving. Mensen met dementie worden als een magneet door haar aangetrokken. Echt contact maken, gaat om wederkerigheid. Zegt Joke. Maak kennis met de unieke Joke Bos – methode.

De deur van het ontmoetingscentrum in de Amsterdamse Pijp - buurt gaat open. Daar staat Joke Bos. Een kleurrijke verschijning. De deelnemers van de dagsociëteit zijn duidelijk blij haar te zien.
Joke heeft voor ieder een persoonlijk praatje of een grappige opmerking. Je ziet sommige bezoekers, letterlijk, opleven. Hoe krijgt ze dit voor elkaar? ‘Gewoon contact maken, en dat doe je door jezelf te zijn,’ legt Joke later uit. ‘Professioneel, maar geen kunstjes, niet namaak; gewoon hup, jezelf.’

Astma

Joke Bos, van oorsprong fysiotherapeute, is medeoprichter en coördinator van het Amsterdamse Ontmoetingscentrum De Pijp waar mensen met dementie en hun mantelzorgers worden ondersteund. Haar passie voor de zorg ontstond al toen ze klein was. ‘Ik had zware astma en lag vaak in het ziekenhuis,’ zegt ze. ‘Zodoende weet ik hoe het voelt als je afhankelijk bent.’
In haar eerste fysiotherapeutenpraktijk kwam ze in aanraking met kwetsbare ouderen. Ze was op slag verkocht. Joke: ‘Dat ze je zó vertrouwen, is het mooie van dit werk. Je kunt echt dichtbij iemand komen.’ Ze heeft haar aanpak van niemand geleerd. ‘Het is aangeboren. De aard van het beestje, zullen we maar zeggen.’

Wederkerigheid

De basis van Joke’s methode is wederkerigheid, want dáár gaat het om als je echt contact wil maken. ‘In de Verenigde Staten noemen ze het Allophilia, een term uit het Grieks: respect voor de mens en dat je om iemand geeft,’ zegt Joke. ‘Je moet met de mensen omgaan, zoals je ook met je vrienden omgaat. Natuurlijk professioneel, maar wees open, toon wat je voelt, laat je kwetsbaarheid zien.’
De manier hoe je je presenteert, is erg belangrijk. ‘Durf jezelf te laten zien, ook als je verdrietig bent. Ik beweeg heel veel. Voel met ze mee. En als iemand angstig is, raak ik hem of haar even aan.’

Verkeerde pop

Ook humor is belangrijk. Zoals eveneens het besef dat de persoon centraal staat, en niet de activiteit. ‘De activiteit is slechts de sleutel tot contact.’ En hou je ogen en oren open, want zo kun je “probleemgedrag” voorkomen. Joke geeft een voorbeeld: ‘Er kwam eens een mevrouw die agressief gedrag vertoonde. Ik zei tegen haar: “Wat ben jij een lieve vrouw.” Waarop zij: “Ja, maar ik heb de verkeerde pop, hij kan niet zitten.” Had ze gewoon een verkeerde pop!’

Aaien

Wat doet Joke bij mensen met gevorderde dementie? ‘Heel veel aaien en er dichtbij gaan zitten,’ zegt ze. ‘Inspelen op wie die persoon was en is. Ben ik bijvoorbeeld met een vrouw die onrustig op zoek is naar haar zes kinderen, dan speel ik een kind en zeg: Ik hou zoveel van jou. Ik wou dat jij mijn moeder was.’ Lachend: ‘Dat bén ik ook,’ zegt ze dan.’
Een andere keer doe ik meer als moeder, of als zus of vriendin, afhankelijk van waar ik zie dat de ander behoefte aan heeft. Als diezelfde mevrouw verdrietig is en haar moeder zoekt, zeg ik bijvoorbeeld ‘Kom maar hier lieverd, kom maar lekker naast mij zitten’. Tenslotte: beeld uit wat je wil vertellen. ‘Als je de woorden niet meer begrijpt, zie je graag beelden.’

Meer je best doen

Eigenlijk is er geen verschil tussen contact maken met mensen met en zonder dementie. Meent Joke. ‘Bij mensen met dementie maak ik alles alleen wat groter: sterkere mimiek en intonatie, meer ritme in mijn stem. Ik gooi er meer beleving in. Bij mensen met dementie moet je gewoon wat meer je best doen. Daadwerkelijk interesse in die ander hebben: zie jij mij? Niet iedereen brengt dat op.’ Je kunt het niet, als je emotioneel niet in balans bent, en daardoor uit bent ‘op macht, op je gelijk willen hebben en de strijd met iemand willen aangaan.’

Ieders gezicht zien

Joke, lachend: ‘Ik kan mijn humor en gekte in dit werk kwijt. Onaangepast gedrag is vaak lekker. ’t Is m’n ding, we doen het maar.’
Ze wordt niet vrolijk van de organisatorische klussen die bij haar werk komen kijken. Maar gelukkig is ze ook regelmatig op de groep, zeker ’s ochtends als de deelnemers binnenkomen. Joke: ‘Het begin van de dag is een belangrijk moment, want dat moment zet de toon. Ook wil ik ieders gezicht zien, om te weten hoe elke deelnemer zich voelt.’ Aan het eind van de dag wil ze weten of ieder een goede dag heeft gehad. Zo ja, dan is ze dik tevreden.

Stressmodel

Zoals alle ontmoetingscentra hanteert het Amsterdams Ontmoetingscentrum het “Adaptie – copingmodel”, ook wel stressmodel genoemd. Een model dat Joke veel houvast biedt. Kern hiervan is dat de mens met dementie, en zijn naasten, met deze ziekte in het reine moeten zien te komen. Joke: ‘Bijvoorbeeld: leren omgaan met de ziekte en een onzekere toekomst; je zelfbeeld zien te behouden, zoals ook je sociale contacten. Zowel bij de cliënt als de mantelzorger kijken we naar zulke taken. Hoe ernstig is het? Welke strategie hanteert iemand? Kan iemand zich redden of isoleert hij zich? Wij kijken waar de problemen met het aanpassen liggen, maken een plan en proberen deze te helpen oplossen.’ Als Joke ziet dat partners elkaar weer vinden, doordat ze de ziekte accepteren, is ze helemaal blij.

Wegwaaiende gedachten

Alweer dertig jaar zit ze in het vak. Niet alleen praktisch, ook filosofisch. ‘Wat heeft iemand nodig om er een beetje te zijn?’ vraagt Joke hardop en antwoordt in één adem: ‘Je hoopt dat je aangeraakt en gekoesterd wordt….het is eigenlijk heel spiritueel. Je laat iemand ervaren hoe het is een roos te plukken, hoe het voorjaar ruikt. Je laat die ander floreren, zonder dat je wat terug hoeft te hebben.’
De tijd is gekomen om haar kennis over te dragen. Joke gaat zich meer richten op advies en scholing vanuit haar eigen bureau met de naam “Wegwaaiende gedachten”.
Twee jaar terug heeft ze haar moeder aan Alzheimer verloren. Ze stierf in een verpleeghuis waar de zorg helaas niet optimaal was. Dat is voor Joke, kortom, een extra motivatie om haar ervaringen met anderen te delen.