ICT voor ouderen met dementie; Van Alzheimer - TomTom tot robothond

Door Eline Brekelmans - Redactioneel - 25-08-2008

Wat hebben ouderen met dementie (en hun mantelzorgers) aan de moderne Informatie en Communicatie Technologie (ICT)? Hier een overzicht van nuttige ICT, zoals websites met handige informatie, elektronische agenda's, de videofoon of GPS - systemen (de 'Alzheimer - TomTom').

Waarschuwing vooraf
Ga voorzichtig om met de (positieve) resultaten uit de onderzoeken in dit artikel. De meeste onderzoeken betreffen kleine groepen proefpersonen, zonder controlegroepen. Volgens de auteurs van dit artikel is op bepaalde terreinen bovendien méér onderzoek nodig.

1. Welke websites zijn nuttig voor ouderen met dementie?
Diverse websites geven informatie over dementie voor de patiënten zelf en hun mantelzorgers. Maar wat valt op? De meeste van deze sites zijn gericht op mantelzorgers, en in mindere mate op de mensen met dementie zelf.
Een paar voorbeelden van zulke websites:
www.alz.co.uk Speciaal bedoeld voor ouderen met dementie.
www.alz.org Algemene informatie over dementie.
alzheimer-nederland.nl De website van stichting Alzheimer Nederland. Hier kun je forums bezoeken, berichten plaatsen en chatten met lotgenoten. Ook info over hoe om te gaan met gedragsveranderingen en psychische problemen.
www.hulpgids.nl Een voorbeeld van een website waar je informatie vindt over de gezondheidszorg en hulpverlening.
www.minvws.nl Voorbeeld van een website waar je terecht kunt met vragen over juridische en financiële zaken. En over steunpunten waar je hulp kunt krijgen. Er zijn steeds meer van zulke websites. Ze zijn populair, maar helaas geven ze vaak niet een compleet beeld.

2. elektronische agenda’s, kalenders & computers
Mensen met dementie krijgen graag hulp bij hun geheugen. Daartoe kunnen zij gebruik maken van Elektronische Geheugenhulp (Electronic Memory Aids; EMA’s ). Deze elektronica lijkt bruikbaar voor veel mensen met dementie. Er is echter nog maar weinig (goed) onderzoek naar gedaan.
Wel zijn er positieve effecten aangetoond voor het gebruik van:

• de elektronische agenda;
• de elektronische kalender;
• computers;
• ENABLE technologieën (toepassingsmogelijkheden van technologieën voor mensen met dementie);
• een face-to-face interventie, overleg per video. Dit is een telefoongesprek waarbij je elkaars gezicht op een scherm kunt zien;
• opnamerecorder. Het aansturen van mensen met dementie door middel van muziek en liedjes met een opnamerecorder lijkt zeer effectief. Een voorbeeld: voor een man met dementie brengt uit wandelen gaan veel stress met zich mee. Daarom worden zijn favoriete liedjes opgenomen op een opnamerecorder - gevolgd door berichten met het advies te gaan wandelen. Door de liedjes en berichten toont de man weinig tot geen stress als hij gaat wandelen.

3. Zorg via de tv en telefoon
Verschillende projecten ontwikkelen ‘zorg via de tv en de telefoon’, zodat mensen met dementie onafhankelijk kunnen blijven en hun mantelzorgers worden ondersteund.
Videofoon
Het gebruik van een videofoon leidt ertoe dat mensen sneller om informatie en ondersteuning van professionals vragen. Ook delen ze hun ervaringen eerder met mensen uit hun netwerk.
Veilig – thuisproject
Een veilig- thuisproject vond dat mensen zich een stuk veiliger voelen door het gebruik van hulpmiddelen en technologie via de tv en telefoon. Een ander veilig huisproject vond dat mantelzorgers zich minder zorgen maken en belast worden dankzij het gebruik van een, op een website gebaseerd, beveiligingssysteem van het huis. Deze projecten tonen positieve resultaten, maar dit review gaat verder niet in op hoe goed of betrouwbaar deze projecten zijn.

4. ICT als deur naar de buitenwereld
Simpele mobieltjes
Er zijn verschillende versimpelde versies van mobieltjes ontwikkeld. Ouderen met een milde tot matige dementie lijken nog te kunnen leren hoe ze hiermee om moeten gaan. De gebruikers zijn echter niet tevreden over de grootte, het gewicht en de levensduur van de batterij.
Software-gidsen
Er zijn vijf software modules (TASC) ontwikkeld voor mensen met ontwikkelingsstoornissen. Uit onderzoek blijkt dat het TASC-systeem de onafhankelijkheid van mensen met dementie bevordert. Je hebt bijvoorbeeld geen hulp meer nodig van anderen die jou vertellen hoe laat de bus zal gaan.

• De eerste module is een soort gids die je stapsgewijs helpt bij dagelijkse bezigheden, zoals eten bereiden op specifieke tijden.
• De tweede module geeft informatie over bijvoorbeeld de vertrektijden van de bus of informatie over TV – programma’s.
• De derde module helpt de gebruiker om telefoongesprekken te ontvangen en zelf op te bellen. Dit door een telefoonnummer te geven, een nummer te draaien of een afbeelding te laten zien van de ontvanger.
• De vierde module verwerkt informatie van sensoren die, als iemand valt, dit in beeld kunnen brengen.
• De laatste module helpt bij het maken van plannen en schema’s.

Telefoon met foto’s
Een simpele telefoon met afbeeldingen / gezichten van bekenden, verhoogt het welzijn van mensen met milde tot matige vormen van dementie. Het is echter niet bekend hoe goed dit onderzoek was.
Videofoon
Het gebruik van een videofoon zorgt voor meer contact tussen familie en patiënt. Bijeffect: de relatie tussen personeel en familieleden verbetert. Dit, omdat het personeel de patiënt helpt bij het gebruik van de videofoon. Of dit bijeffect significant is, wordt niet duidelijk.
Robothond
Tenslotte vond een onderzoek dat het gebruik van een robothond (dit is een speelgoedhond die kan bewegen) leidt tot een vermindering van onrust en dwalen na het eten.

5.GPS-systemen
De Alzheimer - TomTom
GPS-systemen zijn handig om wandelende ouderen te lokaliseren. De partner kan altijd zien waar je bent. Zie ‘zorgriem’ op mobiletrack.nl
Infraroodsystemen
Ook met infraroodsystemen (en GPS) kunnen mensen met dementie worden gelokaliseerd. Hiermee kun je bijvoorbeeld zien of mensen uit bed (dreigen te) vallen etcetera.
Polsband
Met behulp van een polsband met alarm kom je te weten of de oudere met dementie zich in een veilige of gevaarlijke zone bevindt. Deze lijkt effectief, betrouwbaar en succesvol en vermindert stress bij zowel de patiënten als hun verzorgers.
Stappenteller
Een stappenteller is een apparaat dat bijhoudt hoeveel stappen iemand op een dag zet. Dit apparaatje lijkt geschikt om het dagelijkse dwalen van mensen met dementie te meten. Dwalen is een van de kenmerken van dementie.

6. Intelligente omgeving in de toekomst
Op dit moment wordt gewerkt aan een intelligente omgeving voor mensen met dementie. Het gaat hierbij om sleuteltechnologieën, zoals biosensoren en veilige communicatiemogelijkheden, evenals softwaremogelijkheden om de veiligheid van de patiënten te vergroten. Nog even wachten dus…

Details van het onderzoek
Er is gebruik gemaakt van artikelen die vóór 15 november 2006 zijn gepubliceerd. Er is gezocht in de volgende data-banken: PubMed, PsychoInfo, Cinahl, INSPEC en IEEE. Daarnaast is ook gezocht op het internet via Google Scholar. Er werd gebruik gemaakt van een beperkt aantal zoekcriteria per gebied.

Beperkingen
Deze studie kent ook een aantal beperkingen. De meeste gevonden onderzoeken betroffen kleine groepen proefpersonen en er waren vaak geen controlegroepen. Verder is er alleen onderzoek verricht naar oplossingen die kunnen bijdragen aan de onvervulde behoeften van ouderen met dementie, zoals bijvoorbeeld de behoefte aan informatie, steun bij geheugenproblemen, veiligheid en sociaal contact. Naar andere (vervulde) behoeften is niet gekeken. Tenslotte zijn er alleen artikelen weergegeven waarvan bewezen is dat de aangedragen oplossingen effectief zijn voor ouderen met dementie en / of hun verzorgers. Zo is er bijvoorbeeld nog geen onderzoek gedaan naar systemen die beweren dat ze ouderen met dementie helpen bij algemene dagelijkse bezigheden, zoals tandenpoetsen. Deze oplossingen zijn dan ook weggelaten in het huidige review.

Bron
Review of ICT-based services for identified unmet needs in people with Dementia. Het review is in Nederland geschreven, maar is gebaseerd op literatuur uit verschillende landen. S. Lauriks, A. Reinersmann, H.G. Van der Roest, F.J.M. Meiland, R.J. Davies, F. Moelaert, M.D. Mulvenna, C.D. Nugent, R.M. Dröes. Science Direct, Ageing Research Reviews 6 (2007) 223-246