Contact maken zonder taal

Door Naomi Aanstoot / Foto's miMakkus - 05-12-2008

Echt contact; dat is het allerbelangrijkste in de ondersteuning van mensen met dementie. Maar dat is niet altijd makkelijk, zeker niet als mensen heel ver in de dementie zijn. Sommige mensen maken gebruik van de miMakkus methode. Ze zetten een clownsneus op en kleuren hun wangen, maken zich mentaal leeg en zoeken contact met bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen. Op dit moment zijn er 70 gecertificeerde miMakkusclowns actief in Nederland; verzorgenden, actviteitenbegeleiders en anderen.
Het tv-programma Een vandaag maakte er een reportage van.

miMakkus
Clowns voor mensen met dementie, je ziet ze steeds vaker in het verpleeghuis. Wie zijn ze, wat doen ze en wat hebben ze bewoners te bieden ? Een interview met Trudy Schambergen, hoofd opleiding bij miMakkus, waar je wordt opgeleid tot clown. ‘Het gaat om echte aandacht.’

‘Een clown kan zonder taal contact maken. Hij komt op het niveau van de dementerende en wordt zijn maatje.’ Dat zegt Trudy Schambergen, een vrouw met een missie voor, zoals zij het omschrijft, ‘een doelgroep die weinig aandacht krijgt.’
Trudy is clown, docent en hoofd opleiding bij miMakkus, een stichting die mensen opleidt tot clown voor mensen met dementie. Clown Arno Huibers stond aan de wieg van dit initiatief. Er zijn tot nu toe 70 clowns opgeleid. ‘Niet iedere oudere maakt contact met de clown, maar de meesten wel,’ zegt Trudy.

Wie zijn deze clowns?
De meeste clowns van miMakkus werken al in de zorg voordat ze aan de opleiding beginnen. Zij zijn verzorgende, activiteitenbegeleider of receptionist bij een zorgcentrum. Hun motivatie: ze willen graag dieper contact kunnen maken met de bewoners.
Ze zijn herkenbaar als clown, hebben vrolijke kleren aan en vaak een hoed op. Hun enige schmink bestaat uit gekleurde wangen, een gekleurde neus en aangezette wenkbrauwen. Volgens Trudy is elke clown anders, omdat een clown vanuit zichzelf werkt. ‘Je authentieke zelf, je kern bepaalt hoe je eruit ziet als clown.’

Wat doet de clown?
Anders dan in het circus, geeft de clown géén voorstelling, benadrukt ze. Integendeel, de clown probeert individueel contact te maken. Hij richt zich op één persoon tegelijk. Het kan lang duren voordat hij contact krijgt. Vaak zit hij wel twintig minuten bij één persoon.
‘Vanuit het contact gaat de clown iets doen,’ vervolgt Trudy. ‘Hij pakt bijvoorbeeld een sjaaltje of een balletje en speelt daarmee, in de hoop dat de oudere erop reageert. Of hij ademt met de oudere mee en gaat dan tonen maken of zingen. Hij wil de dementerende een plezierig moment geven. Het gaat niet zo zeer om de actie maar om echte aandacht.’

Vrolijk en rustig
Dementerende ouderen zijn veel vergeten, maar archetypen zoals de dominee en de clown herkennen ze waarschijnlijk wel, denkt Trudy. ‘Die herkenbaarheid maakt dat mensen meer open staan voor contact. En als dat contact er is, verschijnt vaak een lach of een traan op hun gezicht. Zij komen even terug in het hier en nu. En ervaren zo de vreugde van contact hebben en gezien te worden. Ze worden vrolijker en rustiger.’
Er zijn nog geen wetenschappelijke bewijzen voor het effect van een clown op ouderen met dementie. De universiteit van Nijmegen bereidt een onderzoek voor dat effectmetingen zal doen. Dan zal duidelijk worden welk effect de clown heeft op ouderen met dementie.

Wie wordt clown?
Een goede clown zijn, kun je leren, maar bepaalde dingen moet je ook in je hebben, zegt Trudy. Op de kennismakingscursus van miMakkus bepalen docenten wie geschikt is voor de opleiding. ‘Om clown te kunnen worden, moet iemand bepaalde eigenschappen hebben. Hij moet open staan, kwetsbaar durven zijn, reageren op impulsen, speels, authentiek en onbevooroordeeld zijn.’ Wie door mag naar de opleiding, leert vooral hoe je moet omgaan met ouderen met dementie. Pas daarna leer je clown te zijn.
Trudy: ‘Ze leren hoe ze zich kunnen afstemmen op ouderen met dementie. Hoe ze de rust moeten nemen om contact te maken en hoe ze kunnen omgaan met deze ouderen zonder dingen voor hen in te vullen. Clown zijn betekent op de eerste plaats dat je respect hebt voor ouderen met dementie.’

Tegenstand
Niet iedereen is blij met de komst van een clown. Veel verzorgenden en familieleden zien er in eerste instantie het nut niet van in of vinden het raar. Trudy: ‘De clowns zijn pioniers en moeten goodwill kweken bij hun collega’s en de familieleden.’ Daarom organiseert miMakkus informatieavonden. Zo kan elke clown in opleiding zijn werk laten zien aan de mensen om hem heen.

Leren
Kunnen verzorgenden iets leren van de clowns? Jazeker, zegt Trudy, alleen al door te kijken naar de clown. ‘De clown doet ook verslag in het dossier van de bewoner. Hij schrijft op wat hij gedaan heeft en waar deze bewoner goed op reageerde. De andere verzorgenden kunnen dat dan ook proberen.’
Zij besluit: ‘Je hoeft geen clown te zijn om te leren hoe je contact kunt maken met mensen met dementie.’

Meer weten?
Stichting miMakkus 
Postbus 6483 
5600 HL Eindhoven 

Tel. 088 - 22 66 699 
info@mimakkus.nl

VisiteClowns en CareClowns zijn andere organisaties waarbij clowns actief zijn die zich hebben gespecialiseerd in het spelen in verpleeghuizen.