Begripvolle steun en betekenisvol contact

Redactioneel - 14-12-2022

Hoe kunnen we bevorderen dat mensen met dementie zo weinig mogelijk last ervaren van hun aandoening? Wat kun je daarvoor doen in het contact en de communicatie en hoe bied je emotionele steun? Over deze vraag gaat dit overzichtsartikel in de serie ‘Zorg voor levenskwaliteit bij dementie’.

Om op een ondersteunende manier contact te hebben met iemand met dementie moet je begrijpen met welke beperkingen degene kampt; wat de gevolgen van de dementie zijn. Hier begint dit artikel dan ook mee. De volgende vraag is: hoe kunnen we in het contact rekening houden met die gevolgen, op zo’n manier dat iemand  zich comfortabel voelt, begrepen, gesteund? Hiervoor kijken we eerst naar de uitgangspunten en basisprincipes. Vervolgens zoomen we in op verschillende vormen van communicatie en tot slot op een aantal belangrijke momenten waarin begripvolle steun het verschil maakt in het leven van mensen met dementie.

Inhoudsopgave:

1. Gevolgen van de dementie

2. Begripvolle steun en betekenisvol contact

a. Uitgangspunten en basisprincipes
b. Praktische adviezen voor de verbale en non-verbale communicatie
c. Hedendaagse inzichten rond fysieke communicatie

3. Begripvolle steun bij belangrijke momenten

a. Begripvolle steun bij de lichamelijke verzorging
b. Begripvolle steun bij moeilijk of onbegrepen gedrag
c. Begripvolle steun bij de verhuizing naar het verpleeghuis en in de laatste levensfase

4. Scholingsmateriaal om begripvolle steun en betekenisvol contact te bieden

De bijlage bevat extra informatie rond een aantal van deze onderwerpen.

Net als de andere artikelen in deze serie, is dit artikel bedoeld voor iedereen die met dementie te maken heeft, met name de professionele zorgverleners en de naasten. Een enkele keer richt het zich expliciet op een van deze groepen, dat wordt dan  aangegeven.

1.    Gevolgen van de dementie 

Dementie is de naam voor een aantal verschijnselen in de hersenen die ertoe leiden dat informatie niet meer goed verwerkt kan worden. Het gevolg is dat lichaam en geest achteruitgaan. Uiteindelijk raakt iemand zo verzwakt dat een andere ziekte of infectie de uiteindelijke doodsoorzaak kan zijn, bijvoorbeeld een longontsteking. 

Er zijn veel verschillende ziektes die tot dementie kunnen leiden. De meest voorkomende zijn Alzheimer, vasculaire dementie, lewy body dementie en fronto-temporale dementie. Al deze vormen van dementie leiden tot de volgende verstoringen: 

• Geheugenstoornissen
• Tragere verwerking van informatie en aandachts- of concentratieproblemen 
• Verstoring van het taalvermogen (afasie)
• Verstoring van het vermogen om complexe handelingen uit te voeren (apraxie)
• Verstoring van het vermogen om voorwerpen te herkennen (agnosie)
• Verstoring van het vermogen om zintuiglijke prikkels te verwerken
• Verstoring van het vermogen tot logisch denken, plannen, organiseren en uitvoeren van activiteiten
• Verstoring van het ruimtelijk inzicht, het denken in beelden en het tekenen of namaken van voorwerpen

In de bijlage vindt u informatie over speciale kenmerken van de verschillende dementievormen. 

2.    Begripvolle steun en betekenisvol contact

a.    Uitgangspunten en basisprincipes

In de afgelopen decennia zijn meerdere benaderingswijzen ontwikkeld voor de ondersteuning van mensen met dementie.[1] Soms betrof het een ‘revival’ van een al langer bestaande benadering, soms was het een variant of werd er een accent gelegd en een enkele keer betrof het iets nieuws. Regelmatig worden namen ook door elkaar gebruikt, zoals belevingsgerichte zorg en persoonsgerichte zorg. Al deze stromingen hebben dus veel overlap en overeenkomsten. Wat zeggen ze over de vraag hoe we in het contact rekening kunnen houden met de gevolgen van de dementie, op zo’n manier dat iemand  zich comfortabel voelt, begrepen, gesteund? Vanaf een afstand beziend, zijn dit de hedendaagse uitgangspunten en basisprincipes voor begripvolle steun en betekenisvol contact:

Uitgangspunten:

1. Mensen met dementie vallen niet samen met hun aandoening: ze hebben een eigen persoonlijkheid en normale menselijke behoeftes, zoals jezelf zijn, erbij horen, betekenis hebben, plezierige en betekenisvolle activiteiten, vrijheid en veiligheid.
2. Faalgevoelens ondermijnen het zelfvertrouwen en de competenties, ook bij dementie. 

Basisprincipes:

1. Zorg dat je in het contact echt aanwezig bent, zodat je kunt aansluiten op wat degene wil zeggen, verbaal en non-verbaal.
2. Voorkom overprikkeling.
3. Ondersteun de realiteitsoriëntatie met rustige uitleg en hulpmiddelen. Als dat niet (meer) lukt of bijdraagt aan de levenskwaliteit, sluit dan alleen aan bij de beleving.
4. Corrigeer niet bij fouten.
5. Help om dingen (opnieuw) te leren zonder correcties en faalgevoelens.
6. Biedt warmte, tederheid en troost als dat nodig is.

b.    Praktische adviezen voor de verbale en non-verbale communicatie 

In de afgelopen jaren hebben experts, kennisinstituten en beroepsverenigingen adviezen opgesteld voor de communicatie met mensen met dementie. Hieronder een samenvatting van de hoofdpunten:

Maak contact met aandacht

• Ga dichtbij staan en maak oogcontact voordat je gaat praten. 
• Stel jezelf voor en vertel wat je komt doen. Ook als je die persoon al kent, kan het zijn dat hij/zij jou even niet herkent. 
• Zorg dat je mimiek en stem toegankelijk en vriendelijk zijn. 
• Raak iemand aan als dat goed voelt, bijvoorbeeld iemands hand. 
• Vermijd een hoge en schelle stem of onnodig hard praten. 
• Noem iemand bij de naam die hij/zij prettig vindt. De een wordt graag bij de voornaam genoemd, een ander bij de achternaam met meneer of mevrouw. Het kan ook zijn dat een gehuwde vrouw alleen nog haar meisjesnaam kent, en niet haar gehuwde naam.

Houd het rustig en spreek met korte zinnen

• Doe één ding tegelijk, vraag één ding tegelijk en houdt het bij één onderwerp. 
• Houd het tempo laag.
• Probeer storende achtergrondgeluiden te vermijden, veel prikkels tegelijkertijd kunnen verwarring geven.

Vraag niet te veel naar feiten en gebeurtenissen

• Vragen die beroep doen op iemands geheugen kunnen tot extra verwarring leiden. Vraag daarom bijvoorbeeld in plaats van ‘Wat heeft u gisteren gedaan?’ ‘Hoe was uw dag?’ of: ‘Heeft u een prettige dag gehad?’ 
• En als je vraagt ‘Hoe voelde u zich tijdens uw trouwdag?’ in plaats van ‘Wanneer bent u getrouwd’, dan is de kans groter dat betekenisvolle herinneringen en verhalen boven komen.  

Probeer de boodschap te begrijpen en bevestig deze

• Het kan goed zijn dat een verhaal niet logisch klinkt, maar er zit altijd een boodschap in. Help iemand die te uiten door verder te vragen of door woorden of zinnen te herhalen. Of kijk naar de gezichtsuitdrukking en lichaamstaal, de toon van de stem en benoem wat je ziet. ‘Ik zie dat het u veel doet’ bijvoorbeeld, of ‘Ik zie dat u blij/bang bent’. 
• Geef ruimte om gevoelens te tonen. Ontken of negeer emoties niet, ze mogen er zijn. Zeg niet: ‘Ach, ik vergeet ook weleens wat’, maar zeg dat je je kunt voorstellen dat het rot voelt om zoveel te vergeten.

Wees geduldig

• Heb geduld wanneer iemand iets niet lukt. Neem de tijd, of probeer het op een later moment of op een andere manier nog eens. 

Toon betrokkenheid

• Toon telkens weer oprechte belangstelling, ook al ken je het verhaal al lang. 
• Vraag door hoe iemand het beleefd heeft, wat iemand ervan vond.  
• Of herhaal subtiel woorden, zinnen, gebaren. Zo ben je een spiegel en kun je het zelfbeeld van de ander versterken. 

Geef complimenten 

• Geef veel oprechte complimenten, corrigeer zo min mogelijk en bestraf niet. 
• Bedank oprecht voor de hulp als degene je geholpen heeft. Zo kan iemands gevoel van eigenwaarde intact blijven of groeien. 

Gebruik humor

• Maak grapjes die iemand kan begrijpen. Samen lachen zorgt voor ontspanning en verbinding; een vrolijk en open gezicht doet wonderen.

Kasper Bormans, communicatiewetenschapper en auteur van het boek 'Wat Alz' [2] benadrukt het belang van positiviteit. Enkele van zijn tips:

Help iemand positieve gevoelens te hebben

• Negatieve dingen kun je ook ombuigen naar iets positiefs: dus in plaats van ‘we kunnen elkaar nu niet vasthouden’: ‘wat is het fijn om je bij het beeldbellen te zien’. 
• Gebruik ook humor en deel je eigen stuntelige momenten, dat brengt je op gelijke hoogte.  

Help iemand niet weg te zakken in het verleden, of vast te zitten in het hier en nu

• Help iemand om herinneringen een startpunt te laten zijn van een nieuwe beleving en de toekomst. 
• Laat mensen in blijde afwachting vooruitzien naar iets leuks dat komen gaat. Zeg niet ‘Ik ga naar huis’, maar ‘Tot zondag’. 

Gebruik verleidingskunst

Als je wilt dat iemand iets doet, kun je zeggen dat je vindt dat het echt nodig is, maar vaak is dat niet fijn en kan het onnodig verzet oproepen. Beter is het dan om te bevorderen dat iemand van binnenuit ‘ja’ zegt. Enkele tips:

• Laat iemand kiezen door meerdere mogelijkheden voor te leggen die tot hetzelfde resultaat leiden. En in plaats van ‘heb je zin om te wandelen’ kun je ook zeggen ‘zullen we binnen of buiten gaan wandelen?’ 
• En als je bij een voorstel zelf alvast ‘ja’ knikt dan schept dat bereidheid bij de ander.

Uiteraard is dit een vorm van manipulatie. Kasper Bormans zegt hier over: ‘Inderdaad, maar we beïnvloeden anderen permanent zonder dat diegene dat beseft. Dat kan niet anders en hoort bij het leven en de zorg. En het is vanuit ethisch perspectief beter om juist heel bewust en goed te beïnvloeden, gericht op het welzijn van de ander’. 

c.    Hedendaagse inzichten rond fysieke communicatie 

Bij dementie wordt het vermogen om met woorden contact te maken steeds minder. Non-verbaal contact wordt steeds belangrijker: met gedrag, gezichtsuitdrukking en aanraking. Maar aanraking is ook een levensbehoefte op zichzelf. Positieve aanraking kan geestelijke en lichamelijke pijn verzachten, compassie en liefde overbrengen en voor emotionele verbondenheid zorgen. Het is belangrijk dat naasten en  professionele zorgverleners hier aandacht en ruimte voor hebben, juist in de dagelijkse hectiek. Lees dit voorbeeld uit het Tijdschrift voor verzorgenden:

In de professionele zorg is er nog weinig aandacht voor het belang van aanraking, maar dat is aan het veranderen. De term ‘huidhonger’ is bedacht voor de onvervulde behoefte om aangeraakt te worden. Er is ook verwarring en ongemak over. Begrijpelijk want verkeerde aanraking kan grenzen overschrijden. En daarnaast verschillen mensen in wat ze prettig vinden, net als bij andere behoeften. Een stevige knuffel, een zachte aai of een warme handdruk bijvoorbeeld. Ook op dit punt is het dus belangrijk om te weten wat iemand fijn vindt en ook jezelf te kennen. Want fysiek contact is alleen fijn als het van harte is en voor beide oké voelt. 

Ook is het belangrijk je te realiseren dat ook met dementie mensen behoefte kunnen hebben aan lijfelijke intimiteit, eventueel seksualiteit. Dit geldt ook voor hun partners. Het is belangrijk dat professionals hier oog voor hebben en het bespreekbaar maken en faciliteren, zeker als iemand naar een zorginstelling verhuist. Rutgers en Vilans werken samen aan het verbeteren van de zorg en aandacht hiervoor. Alle materialen zijn hier te vinden.

Soms doen mensen met dementie naar zorgverleners seksueel getinte uitnodigingen. De een lukt het om daar grappend een einde aan te maken, de ander voelt zich er doodongemakkelijk en ongelukkig bij. In beide gevallen is het belangrijk om de ervaring te delen met collega’s en samen een passende benadering te vinden. 

3.    Begripvolle steun bij belangrijke momenten 

a.    Begripvolle steun bij de lichamelijke verzorging

De lichamelijke verzorging kan voor mensen met dementie belastend zijn. Omdat het emotionele stress geeft of vermoeiend of pijnlijk is. Voor professionele zorgverleners enkele tips vooraf:

• Het is goed  om je elke keer weer te realiseren dat het niet niks is om je bloot te geven en te laten verschonen of wassen door een ander, of zelfs een ‘vreemde’. Als je je dat elke keer weer realiseert, maakt je dat gevoelig voor signalen van degene die je verzorgt.
• Het is ook goed om je te realiseren dat veel mensen in hun leven op een of andere manier te maken hebben gehad met beschamend of grensoverschrijdend gedrag van anderen. Traumatische ervaringen kunnen op latere leeftijd en in de dementie herleven en zich manifesteren bij de verzorging, zonder dat degene daar zelf woorden aan kan geven. In de kennismakingsperiode en bij verzet tegen lichamelijke verzorging is het goed om na te gaan of zoiets kan spelen.

Er zijn veel mogelijkheden om de lichamelijke verzorging makkelijker en aangenamer te maken voor degene die verzorgd wordt. Hieronder zetten we er een aantal op een rij.

Allereerst de basisprincipes:

• Weten wat iemand stress geeft en dat zoveel mogelijk voorkomen. 
• Zonodig voor de verzorging het tijdstip kiezen dat iemand het meest ontspannen en/of uitgerust is.
• Alle spullen vooraf klaarleggen. 
• Vóór de start eerst rustig contact maken. 
• Bij alle stappen rustig benoemen wat je gaat doen.
• De ander zelf laten doen wat hij/zij kan, dus niet onnodig overnemen.
• Zorgen voor aangename omstandigheden, zoals prettig licht en temperatuur van de kamer en het water, onnodig naakt zijn voorkomen.
  Lees hier een praktijkvoorbeeld: ‘Snoezelwassen’: een goed begin van de dag

Er zijn ook speciale hulpmiddelen en methodes om de verzorging in bepaalde situaties makkelijker of prettiger te maken, zoals: 

• PDL (Passiviteiten van het dagelijks leven): een methode om de verzorging zo weinig mogelijk belastend te laten zijn als iemand die weinig of niets meer zelf kan.
  Lees hier een praktijkvoorbeeld. Lees ook: Als wassen en aankleden te belastend wordt...
• Lotiondoekjes voor mensen die liever niet douchen of met water en zeep wassen.
• Dynamische ligortheses om verkramping te bestrijden bij mensen die veel op bed liggen, zoals in de laatste levensfase.

b.    Begripvolle steun bij moeilijk of onbegrepen gedrag

Door de verstoorde prikkelverwerking beleeft iemand met gevorderde dementie op geheel eigen wijze wat om hem/haar heen gebeurt. Dat kan tot gedrag leiden dat moeilijk te begrijpen is. Tegelijkertijd kan degene steeds minder vertellen wat dwarszit of wat hij/zij nodig heeft. En zo ontstaat er makkelijk ‘probleemgedrag’: gedrag dat voor de persoon zelf of anderen tot lijden of gevaar leidt. Vroeger werd daarvoor vaak naar vrijheidsbeperking en gedragsbeïnvloedende medicatie gegrepen, maar dat is aan het veranderen. Deze interventies bestrijden namelijk alleen de symptomen - niet de oorzaken -  en leiden in de regel tot verzwakking en verhoogd valgevaar.

In 2018 brachten Verenso en NIP -  de beroepsorganisaties van respectievelijk specialisten ouderengeneeskunde en psychologen - een gezamenlijke nieuwe richtlijn uit voor het omgaan met probleemgedrag bij dementie. Uitgangspunt van de richtlijn is dat de oorzaken en aanleidingen van het gedrag én de oplossingsmogelijkheden multidisciplinair en methodisch onderzocht moeten worden. Gedragsbeïnvloedende medicijnen zijn in de richtlijn pas een optie ná dat onderzoek en als andere oplossingen zijn uitgeprobeerd en niet bleken te werken. 

Over de oorzaken van probleemgedrag zegt de richtlijn: ‘Menselijk gedrag ontstaat vanuit een complex samenspel van biologische en psychologische factoren en sociale en fysieke omgevingsfactoren. Of het gedrag als probleem wordt ervaren heeft te maken met de gevolgen van dat gedrag, voor de persoon zelf of diens omgeving. Wat in de ene situatie niet problematisch is, kan dat in de andere wel zijn’. En: ‘Het gedrag hoeft misschien ook niet te veranderen, dat kan ook niet altijd. Lijdensdruk en gevaar kan ook afnemen als enkel de omgeving verandert of ontlast wordt’. Lees hier meer over de 'Richtlijn voor probleemgedrag bij dementie'

Begripvolle steun bij moeilijk of onbegrepen gedrag vraagt dus om multidisciplinair methodisch oorzaken, aanleidingen én oplossingsmogelijkheden onderzoeken. Hiervoor zijn er meerdere methodes. We noemen twee daarvan die in Nederland brede erkenning hebben gekregen. Beide methodes zijn oorspronkelijk ontwikkeld voor verpleeghuizen, maar worden intussen ook extramuraal ingezet.

• ‘Grip op Probleemgedrag’. Dit is een stappenplan om multidisciplinair en methodisch oorzaken van probleemgedrag bij mensen met dementie te vinden en op zoek te gaan naar oplossingen. GRIP is ontwikkeld door GERION in samenwerking met het UKON-netwerk en UNO-VUmc. Gerion biedt een train-de-trainer cursus aan voor implementatiebegeleiders. 
• Dementia Care Mapping (DCM). Met deze methode observeert een daarvoor opgeleide professional nauwkeurig het gedrag en wat de factoren zijn die dit gedrag uitlokken of verergeren. Met deze kennis wordt naar oplossingen gezocht. DCM kan ook preventief worden ingezet om iemand beter te leren kennen en persoonsgerichte ondersteuning te bieden. DCM vindt zijn oorsprong in de theorie Persoonsgerichte zorg van Kitwood. Lees hier meer over DCM.

c.    Begripvolle steun bij de verhuizing naar het verpleeghuis en in de laatste levensfase

De verhuizing naar een zorginstelling is ingrijpend voor de direct betrokkene en diens naasten. Het is nog niet vanzelfsprekend dat zij hierbij goed worden ondersteund. Hieronder de aandachtspunten voor zowel de naasten als professionals die hen in dit proces kunnen ondersteunen, zoals casemanagers, huisartsen, wijkverpleging en zorgverleners en beleidmakers van verpleeghuizen.

Tijdig oriënteren op de mogelijkheden en een keuze maken  

Zorginstellingen verschillen onderling sterk. Zo zijn er nog traditionele verpleeghuizen die vooral accent leggen op fysieke veiligheid en medische behandeling, modernere verpleeghuizen met een huiselijke inrichting, huiskamer en tuin, losstaande kleinschalige woonvormen met woongroepen die samen een huishouden vormen, zorgboerderijen met volop mogelijkheden voor buitenzijn en natuurbeleving, particuliere huizen waarin je zelf betaalt voor de huur en extra’s die ze bieden. Zorginstellingen verschillen in sfeer, visie, de vrijheid die bewoners hebben, daginvulling, samenwerking met naasten en de buurt. Ook verschillen zorginstellingen in de wijze waarop de (para)medische zorg is georganiseerd. Het maakt verschil of de zorginstelling daarvoor werkt met een vast team van artsen en psychologen die deskundig zijn in dementie of complexe ouderenzorg, of niet. Dat laatste is het geval als bewoners hun eigen huisarts hebben.

Het is voor mensen met dementie en hun naasten belangrijk om de mogelijkheden te kennen voordat zij kiezen. Met behulp van de keuzehulp verpleeghuiszorg van de Patiëntenfederatie Nederland kunnen zij zien welke verpleeghuizen er zijn binnen een gekozen maximale reisafstand. Voor elk huis wordt een aantal kenmerken genoemd, zoals de aanwezigheid van één- of meerpersoons badkamers en reviews van (oud)bewoners of hun naasten. Daarnaast is het belangrijk dat mensen met dementie en hun naasten de voor hen interessante verpleeghuizen kunnen bezoeken om sfeer te proeven en informatie te krijgen over zaken die belangrijk voor hen zijn. Zeker tegenwoordig is het belangrijk om tijdig een keuze te maken en in te schrijven voor de wachtlijst. Anders is de kans extra groot dat er daar geen plaats is op het moment dat het echt nodig, zeker in de tegenwoordige krapte.

Voorbereiden van de verhuizing, zowel praktisch als emotioneel 

Als iemand eenmaal op de wachtlijst staat begint het proces van afscheid nemen. Mantelzorgers hebben daarin hun eigen proces. Voor hen doen zich vragen voor als: hoe ga ik om met mijn emoties rond het afscheid, hoe en in welke mate praat ik met mijn naaste over de aanstaande verhuizing? Hoe wil ik straks contact met hem/haar houden, wat wil ik samen blijven doen, hoe kunnen we ervoor zorgen dat ook anderen contact blijven houden en samen dingen blijven doen? En heel praktisch: welke meubels gaan mee en hoe maken we van het verpleeghuis een nieuw thuis? 

Als de verhuizing aanstaande is, kunnen ook de zorgverleners van het verpleeghuis zich gaan voorbereiden. Degene die straks het meest dagelijks contact met de nieuwe bewoner zal hebben (meestal de ‘contactverzorgende’, eventueel samen met de verpleegkundige of de casemanager) kan in een huisbezoek zichzelf voorstellen, informatie geven en beginnen met het leren kennen van de behoeften, voorkeuren, wensen en leefstijl van de toekomstige bewoner en diens naasten. Zo kan persoonsgerichte zorg en een warm welkom worden voorbereid. 

Ook moet er een overdracht plaatsvinden vanuit de eerstelijnszorg: de thuiszorg, huisarts, paramedici. Als dat vooraf gebeurt, kan de verhuisdag volledig in het teken staan van het welkom heten.

Tot slot is een goed afscheid met de eerstelijns zorgverleners belangrijk. Met de verhuizing komt er een einde aan een periode met ingrijpende ervaringen en betekenisvolle contacten. Voor alle betrokkenen is het goed om daarbij stil te staan en de periode goed af te ronden. En na de verhuizing kan een bezoek in het verpleeghuis voor beide partijen fijn zijn.

Warm welkom in de zorginstelling  

Een goed begin is het halve werk, en een eerste indruk kun je maar één keer maken. Mede hierom is het belangrijk om de dag van de verhuizing goed voor te bereiden. Zodat de nieuwe bewoner voelt dat hij/zij verwacht wordt, vertrouwde gezichten ziet, een fijn welkomsgesprek heeft en een fijne invulling van die eerste dag. De verhuizing is nu definitief en de mantelzorgers laat de naaste een beetje los. Belangrijk dat ook voor hem/haar aandacht is en dat er aan het eind van de dag een telefoontje is om even na te praten.

Voor professionele zorgverleners zijn er twee handreikingen die handvatten bieden om deze basisprincipes voor een goede verhuizing naar een verpleeghuis of ander woonzorgcentrum vorm te geven. 

• ‘Waardig verhuizen van thuis naar verpleeghuis’, van zorgorganisatie Pieter van Foreest 
• ‘DEDICATED samenwerken bij de verhuizing’ van de Academische Werkplaats Ouderen Limburg DEDICATED staat voor ‘Desired dementie care towards end of life. Deze handreiking bevat ook het toewerken naar een goede laatste levensfase – palliatieve zorg – en nazorg.

Laatste levensfase 

Voor een goede laatste levensfase is het belangrijk dat behoeften en wensen hierover van de bewoner en diens naasten bekend zijn bij de zorgprofessionals, dat helder is hoe hiermee omgegaan zal worden en dat bij het aanbreken van de laatste fase nagegaan wordt of de eerder geuite behoeften en wensen en de afspraken nog gelden. Aandachtspunten:

• In welke situaties wel/niet behandelen
• Comfort en rituelen rond het stervensproces 
• Waken
• Opbaren en afscheid nemen
• Begraven / cremeren 
• Rouwen

Elk geloof en elke cultuur kent zijn eigen gebruiken rond het overlijden. Huisarts-migrant.nl zet de algemene aandachtspunten en de aandachtspunten bij verschillende godsdiensten en bij verschillende bevolkingsgroepen in ons land op een rij: Rituelen rond sterven en rouw.

4.    Scholingsmateriaal om begripvolle steun en betekenisvol contact te bieden

Voor naasten en zorgprofessionals zijn er meerdere scholingsprogramma’s om mensen met dementie begripvolle steun en betekenisvol contact te kunnen bieden. Hieronder een selectie.

‘Omgaan met veranderend gedrag’ online training van Trimbos voor naasten van mensen met dementie Deze training is te volgen via dementie.nl.

‘Dichter bij Dementie’ online cursus voor iedereen die (beter) wil leren omgaan met mensen met dementie. De cursus is ontwikkeld door dementie-expert Huub Buijssen en Geriant. In deel 1 leer je de gevolgen van dementie beter te begrijpen. In deel 2 komen de praktische omgangstips aan bod. Bestellen en meer informatie op de speciale website.

‘Persoonsgericht werken in de dementiezorg’, e-learning van Trimbos voor verzorgenden in verpleeghuizen en thuiszorg. Het geaccrediteerde programma bestaat uit twee delen, en beslaat ± 6 uur. Meer informatie op de speciale website van Trimbos.

E-learning over probleemgedrag bij dementie van het CCE voor verzorgenden in verpleeghuizen en thuiszorg. De twaalf modules van 20 minuten zijn zelfstandig te volgen of in teamverband. Zie hier de e-learning dementie en probleemgedrag van het CCE.

Dit artikel maakt deel uit van de serie artikelen Zorg voor levenskwaliteit bij dementie