Nooit meer agressie onder de douche

Door Nanda de Knegt - Redactioneel - 13-09-2008

Het baden in verzorgingstehuizen is vaak een ware strijd. Ongemakkelijk voor de bewoners, stressvol voor de verzorgers. Gelukkig lijkt de oplossing nabij met ‘persoonsgericht douchen’ en de ‘handdoek-bad-methode’. Wordt het badderen weer gezellig en ontspannen?

Wat was het doel van dit onderzoek?
In verpleegtehuizen werden bewoners met dementie onrustig en agressief van het douchen en baden. Kunnen het persoonsgericht douchen en de handdoek-bad - methode dat ongemak verminderen?  Daar waren de Amerikaanse onderzoekers benieuwd naar. Vandaar deze studie.

Wat houdt persoonsgericht douchen in en wat is de handdoek-bad - methode?

Persoonsgericht douchen
Doel:    
Bij het persoonsgericht douchen betrekken we de douche-ervaring op de  bewoner zelf (individualiseren).
Middelen:

• Keuzes bieden.
• Veel handdoeken gebruiken voor de warmte.
• De aandacht van de bewoner afleiden (bijvoorbeeld door eten aan te bieden).  
• Doucheproducten gebruiken die worden aangeraden door de familie en het personeel van de bewoner.
• Zeep gebruiken die nauwelijks zeepresten achterlaat op de huid.    
• De waterstralen van de douchekop afwisselen.

Handdoek-bad - methode
Doel:    
Bij deze methode zijn het comfort en de voorkeuren van de bewoner het belangrijkste. Gedragsproblemen worden niet gezien als vervelend, maar als uiting van onbevredigde behoeften; er is iets mis en we proberen dat op te lossen. De gesprekstechnieken worden aangepast aan de mate van dementie. Dit alles kunnen we samenvatten als persoonsgericht baden.
Middel:
De verpleegster gebruikt twee baddekens, twee badhanddoeken en een half bad warm water. Hierdoor is de bewoner de gehele tijd warm en kan de verpleegster hem of haar wassen. Dit wordt gedaan door middel van voorzichtige massage en zeep die nauwelijks zeepresten achterlaat op de huid.

Wat zijn de belangrijkste conclusies?
Hoe bevielen de methodes in vergelijking met elkaar?
Bij beide methoden (persoonsgericht douchen en de handdoek-bad -methode) waren de bewoners minder agressief en onrustig. De agressie en onrust nam bij het persoonsgericht douchen met 53 procent af, terwijl dit tijdens de handdoek-bad - methode zelfs met 60 procent verminderde. De gedragsproblemen namen af met 32 procent tot 38 procent.

Hoe bevielen de methodes in vergelijking met de oude manier van verzorgen?
De mate van ongemak was in de interventiegroepen (de groep die met de nieuwe methodes werkte) minder dan in de controlegroep (die nog op de oude manier verzorgd werd).
Vooral bij de handdoek-bad -methode voelden de patiënten zich comfortabeler.  Het ongemak nam bij deze groep dan ook met 26 procent af. Bij het persoonsgericht douchen voelde 14 procent zich minder ongemakkelijk.

De gemiddelde tijd voor persoonlijke verzorging nam bij het persoonsgerichte douchen toe. Gelukkig waren de bewoners door de methoden even schoon en was er geen toegenomen kans op bacteriën.

Wat kunnen we hiermee in de dagelijkse praktijk van dementie?
De onderzoeksresultaten tonen aan dat een andere verzorging tijdens het douchen en baden van ouderen met dementie nuttig kan zijn. Het kan leiden tot een grote vermindering van agressie en onrust, zonder dat die aanpak negatieve gevolgen heeft op de volledigheid en hygiëne.
Ouderen met gematigde tot vergevorderde dementie en hun verzorgenden kunnen zich blijkbaar redelijk goed en snel aanpassen aan de nieuwe, persoonsgerichte aanpak. De ouderen voelen zich meer op hun gemak en de verzorgenden ervaren minder stress.
De onderzoekers hebben een cd-rom en videoband ontwikkeld met uitleg over persoonsgerichte zorg bij het baden van ouderen met dementie, zodat het ook door anderen kan worden toegepast.

Details over het onderzoek
Wie deden er mee aan het onderzoek?
In Oregon en North Carolina (beide in de Verenigde Staten) werkten in totaal vijftien verpleegtehuizen mee aan het onderzoek. Zij zijn willekeurig verdeeld over twee interventiegroepen en een controlegroep. In alledrie de groepen zaten bewoners van vijf verpleegtehuizen. Uit elk verpleegtehuis deden zes patiënten mee.

Hoe ging het onderzoek?
De ene interventiegroep kreeg eerst zes weken de handdoek- bad - methode en daarna zes weken de persoonsgericht douchemethode. De andere interventiegroep kreeg de methoden in omgekeerde volgorde. Zo werd naar beide volgordes gekeken.

Was het personeel goed op de hoogte?
Het personeel is getraind in de methoden (elk personeelslid ongeveer acht uur per methode) door een klinische zorgspecialist of een psycholoog. Zij kregen trainingssessies. Ook kregen ze video-opnamen te zien met voorbeelden en werd er persoonlijke feedback gegeven tijdens de oefeningen.
In de controlegroep zijn de bewoners gedoucht op gebruikelijke wijze.

Hoe werd een conclusie getrokken?
Twee weken na de training zijn verpleegsters die ouderen een bad gaven,door onderzoekassistenten gefilmd. Deze opnames zijn beoordeeld door studenten die intensief getraind waren in observatie. Zij bekeken de opnamen (in willekeurige volgorde aangeboden) van de badende ouderen om onrust, agressie en ongemak te beoordelen. De studenten wisten niet welke bewoners in de interventiegroepen zaten en welke in de controlegroep.

Hoe werd er gemeten?
Onrust en agressie is gemeten door middel van de vragenlijst Care Recipient Behavior Assessment. Ongemak is gemeten door een aangepaste versie van de vragenlijst Discomfort Scale for Dementia of the Alzheimer Type. Daarnaast keken de studenten ook naar de tijdsduur en de volledigheid van de badsessie. Getrainde verpleegsters beoordeelden de conditie van de huid (Hardy Skin Condition Data Form). Het aantal bacteriën op de huid is onderzocht in een laboratorium (door middel van verzamelde stukjes huid uit het bad). Daarna zijn alle resultaten bij de interventiegroepen vergeleken met die van de controlegroep. De controlegroep mocht de interventies alsnog ondergaan.

Wie waren de deelnemers?
Bewoners van de verpleegtehuizen moesten voor deelname aan het onderzoek voldoen aan de volgende voorwaarden:

• Een leeftijd van minimaal 55 jaar.
• Hulp nodig bij het baden.
• Een diagnose voor Alzheimer of een gerelateerde vorm van dementie in het medisch dossier.
• Gematigde of vergevorderde mate van dementie (Minimum Data Set cognition score van minimaal 5).
• Onrust of agressie vertonen tijdens het baden.
• In staat zijn om gedoucht te worden.

Uiteindelijk deden er 69 bewoners en 37 verpleegsters mee (drie per verpleegtehuis). Er is toestemming voor deelname aan het onderzoek gevraagd aan de familie van de bewoners. Aan de bewoners zelf is toestemming gevraagd voor elke video-opname. De verpleegsters moesten geïnteresseerd zijn en ervaring hebben.

Kwaliteit
Sterke punten van dit onderzoek zijn:

• De controlegroep.
• Willekeurig verdeling over interventiegroepen en controlegroep en een aselecte volgorde van de video-opnamen bij de beoordelaars.
• De methode is gecontroleerd, zonder dat de volgorde meespeelde, omdat deze verschilde per interventiegroep.
• De beoordelaars zijn intensief getraind en ‘blind’ voor de indeling van de bewoners (tot welke groep zij behoorden).
• Zorgvuldige procedure en uitgebreide training in de methoden.

Zwakke punten van dit onderzoek zijn:

• Matige steekproefgrootte: 67 bewoners en 37 verpleegsters.
• Observatie van video-opnamen blijft subjectief, zeker wanneer uitgevoerd door studenten.
• Is het ethisch verantwoord om studenten video-beelden te laten beoordelen van naakte, badende ouderen met dementie?

In hoeverre is de mondelinge toestemming betrouwbaar die de ouderen hebben gegeven voor de video-opnamen? Hoewel de familie toestemming gaf voor deelname, staat er in het artikel niets over toestemming van een ethische commissie.


Bron
Effect of person-centered showering and the towel bath on bathing-associated aggression, agitation, and discomfort in nursing home esidents with dementia: A randomized controlled trial.
P.D. Sloane, B. Hoeffer, C.M. Mitchell, D.A. McKenzie, A.L. Barrick, J. Rader, B.J. Stewart, K.A. Talerico, J.H. Rasin, R.C. Zink en G.G. Koch; Journal of the American Geriatrics Society; Verenigde Staten; 2004

Eindredactie: Rinske Bosma