Behoud van eigen regie en zelfstandigheid

Redactioneel - 12-12-2022

Dementie leidt tot afname van lichamelijke en cognitieve functies en daarmee van het vermogen om algemene dagelijkse levensverrichtingen uit te voeren en sturing te geven aan het eigen leven. 

Dit proces wordt versneld als deze functies niet worden onderhouden: ‘use it or lose it’. Het behoud van eigen regie en zelfstandigheid vraagt dus speciale aandacht. Wat kun je hiervoor doen als je dementie hebt, of daarop risico loopt? En wat kun je doen als ondersteuner of zorgverlener?

Niet te snel (laten) overnemen

Een valkuil is om te snel zaken over te (laten) nemen. Vanuit de verzorger / ondersteuner bedoeld als behulpzaamheid of om iemand te behoeden voor fouten. Soms ook omdat het dan sneller gaat. Niet te snel over (laten) nemen, bevordert dat iemand zo lang mogelijk zelfredzaam blijft en zelfvertrouwen behoud. ‘Zorgen met de handen op de rug’ dus: waar nodig helpen met aanwijzingen en zelfvertrouwen ondersteunen. Dingen ook ‘fout’ durven laten gaan.  Voor zowel naasten als zorgprofessionals is dit vaak een hele uitdaging, maar een zegen voor degene die ze helpen.

Voor thuiswonenden is er ook een speciaal begeleidingsprogramma (EDOMAH) om mensen met dementie te ondersteunen om zo lang mogelijk dagelijkse handelingen en activiteiten uit te voeren die betekenisvol voor hen zijn.  Dit programma wordt uitgevoerd door ergotherapeuten en richt zich op de persoon met dementie én diens primaire  mantelzorger. Het wordt na verwijzing door de huisarts vergoed uit de basisverzekering.  Meer is te lezen op de EDOMAH website

Aansluiten bij gewoontes

Ieder mens heeft automatismen, dingen die je altijd op een bepaalde manier doet zonder dat je je dat bewust bent. Bij dementie kan dat dwars zitten als anderen die automatismen niet kennen. In een van onze artikelen gaf Francien van de Ven, manager bij Ouderenlandgoed Grootenhout, een voorbeeld:

‘Laatst kwam een verzorgende bij mij omdat een bewoonster zich ineens niet meer zelf kon aankleden. Zelfs aanwijzingen begreep zij niet, zei de verzorgende. Wat bleek? Het probleem ging over de bh. Mevrouw was gewend om deze aan te trekken als een onderrok: via de voeten naar boven en dan de bandjes over de schouder. Toen ze dat niet meer automatisch deed en ontredderd zat te kijken, gaf de verzorgende de aanwijzingen zoals een bh gebruikelijk wordt omgedaan. Maar mevrouw begreep daar niets van en raakte overstuur. Toen de verzorgende bedacht hoe mevrouw het zelf altijd deed, lukte het wel. Als ze de bh bij de voeten aangaf kwamen bij mevrouw de automatische beeldpatronen in het geheugen terug, waardoor zij als vanzelf – vanuit het onbewuste - weer wist wat te doen’.

Leervermogen (laten) aanspreken

Ook bij dementie kunnen mensen dingen opnieuw leren, en ook nieuwe dingen leren. De methodiek ‘Foutloos leren’ geeft hiervoor handreikingen. Een activiteit wordt met deze methode in stapjes opgedeeld en net zolang voorgedaan tot de persoon het zelf kan. Van belang is om fouten te voorkomen: zodra het verkeerd dreigt te gaan, neemt de begeleider het over en doet het opnieuw voor. Op deze manier wordt de handeling ‘ingeslepen’.

Lees meer over de methode  ‘Foutloos leren’ 

Praktische hulpmiddelen

Er zijn steeds meer praktische hulpmiddelen waarmee mensen met dementie hun zelfredzaamheid kunnen behouden. Momenteel zijn er drie belangrijke niet commerciële vindplaatsen:

• De website ZorgvanNu, een initiatief van het ministerie van VWS 
• De website van Vilans, met een speciale pagina over digitale zorgtechnologieën in de ouderenzorg
• FindMyApps: Hiermee kun je op het internet programma’s vinden en leren gebruiken die het leven met dementie makkelijker en fijner maken en aansluiten bij de individuele wensen en mogelijkheden. ‘Lees meer over 'FindMyApps’

Voor thuiswonenden zijn er steeds meer technologische mogelijkheden om toezicht te (laten) houden en gedrag te (laten) monitoren. Ze hebben voordelen, maar er is ook discussie over.  Lees in dit artikel over mogelijkheden en ethische aspecten van toezichthoudende zorgtechnologie. En dit artikel: Robots: immer vriendelijke zorgverleners of onmenselijke zoethouders?

IDé krijgt regelmatig vragen over magnetrons. ‘Mijn vader heeft dementie, en ik zoek een magnetron waarmee hij zelfstandig zijn maaltijden kan opwarmen.’ Of andersom: ‘Vanuit de thuiszorg warmen we bij een cliënte de magnetronmaaltijden op, maar we willen voorkomen dat zij de magnetron aanzet als wij er niet zijn. IDé zette de tips op een rij. Lees in dit artikel welke magnetrons geschikt zijn voor mensen met dementie.

Eigen voorkeuren en keuzes kenbaar (laten) maken

Hoe geef je sturing aan je leven, en de keuzes die gemaakt worden? Voor sommige zaken moet je je keuzes voortijdig bekend maken en regelen, zoals over het levenseinde, medische behandeling en de financiën. Hieronder twee instrumenten die hierbij kunnen helpen. 

• De checklist ‘Regelen bij dementie’ van Alzheimer Nederland. Hierin staan de belangrijke aandachtspunten en tips op een rij voor de verschillende fases in de dementie. Hoewel het voor iedereen anders is en anders verloopt, biedt deze lijst wel houvast. Klik hier voor de 'Checklist regelen bij dementie'. Deze is ook als gratis brochure te bestellen.
• Het invulboekje ‘Spreken over vergeten’ van Netwerk Dementie Noord-Holland Noord i.s.m. Nivel, Vilans en Alzheimer Nederland. Dit invulboekje helpt  mensen met geheugenproblemen na te denken over wat voor hen belangrijk is in het leven, nu én de toekomst. Een ingevuld boekje helpt naasten en zorgprofessionals om persoonsgerichte zorg en ondersteuning te geven. Lees hier meer. Het boekje is te downloaden of in een ringband te bestellen. Zorgorganisaties kunnen het boekje voor hun cliënten ook uitgeven met eigen organisatienaam en logo. Op de website van Spreken over vergeten is alles te vinden.

Over zaken tijdig regelen maakten de makers van DementieEnDan een video: Op tijd naar de notaris

 Als iemand zich verbaal niet meer goed kan uitdrukken, zijn er ‘praatmatjes’ om  de eigen voorkeuren te uiten. In dit artikel wordt uitgelegd hoe 'praatmatjes' werken en hoe ze te verkrijgen zijn: ‘Communiceren en eigen regie dankzij 'praatmatjes'.

Om iemands voorkeuren en keuzes te begrijpen is het natuurlijk ook belangrijk om iemand goed te kennen en alle zintuigen en kanalen open te zetten om de informatie die iemand uitzendt goed op te vangen. Hierover vindt u straks meer in het overzichtsartikel ‘Begripvolle steun en betekenisvolle relaties’ in de serie ‘Zorg voor levenskwaliteit’. 

Woonomgeving en fysieke zelfredzaamheid 

Ook het lichamelijk welbevinden en de inrichting van de woonomgeving zijn van invloed op de mate waarin iemand zichzelf vrij en veilig kan redden. In de overzichtsartikelen rond lichamelijk welbevinden vindt u hoe de fysieke zelfredzaamheid bevorderd kan worden. In het overzichtsartikel ‘Fijne, veilige en activerende woonomgeving’ vindt u hoe de woonomgeving kan bijdragen aan de zelfredzaamheid.

Basis van zorg voor vrijheid en veiligheid

Dit artikel maakt deel uit van de serie artikelen Zorg voor levenskwaliteit bij dementie