Fingerfood: geen hulp meer nodig bij het eten

Door: Elly Duijf - Redactioneel - 06-06-2011

[Geactualiseerd december 2017]

Niet meer zelf met bestek kunnen eten?  Geen nood! Met fingerfood behouden mensen met dementie hun zelfstandigheid en waardigheid! Helpen bij het eten hoeft niet meer. 

Niet meer helpen bij het eten

Voor de meeste mensen met dementie komt er een moment dat ze het bestek niet meer (altijd) herkennen. Geholpen worden bij het eten is dan hun lot. Als het tegenzit met z’n tweeën tegelijk door één zuster. Maar het kan anders!

Met fingerfood, oftewel ‘eten met je handen’ kunnen mensen met dementie langer hun zelfstandigheid en waardigheid behouden. Het kan ook een oplossing zijn voor mensen die niet de rust hebben om aan tafel te zitten, maar bijvoorbeeld wel lopend willen eten.

Innovatie uit de praktijk

Het Lochemse verpleeghuis De Hoge Weide van Stichting Zorgcombinatie Marga Klompé deed een succesvolle pilot. Aan het woord zijn Mieke Geertsma, stafmedewerker zorgontwikkeling en Edith de Raaf, hoofd van een PG-afdeling en van de interne zaken. Een gouden duo, zo blijkt. Edith doet in de dagelijkse zorg veel goede ideeën op en Mieke giet ze in een project. Zo ging het ook met fingerfood.

Edith: “In 2008 mochten een aantal afdelingshoofden van onze stichting een studiereis naar de Verenigde Staten maken,  ondermeer om bekend te raken met ‘Hospitality’. Daar zag ik in een verpleeghuis sommige mensen met hun vingers eten. Ik was direct enthousiast!” Na terugkomst is Mieke gaan uitzoeken of dit concept ook in Europa bekend is en ze ontdekte in Schotland, Duitsland en België een zorginstelling die het ook toepasten. In Nederland niet. Na contacten met de voorbeeldinstellingen hebben we een pilotplan gemaakt en dat ingediend voor de interne jaarlijkse innovatieprijs in onze stichting. We wonnen €6000 voor de uitvoering van ons plan! De pilot is een succes geworden en nu zijn we voorstellen aan het maken voor implementatie in de rest van onze stichting.

Fingerfood

Mieke: “Het concept is heel eenvoudig: eten en drinken dat mensen goed herkennen en zonder bestek kunnen consumeren. Een warme maaltijd bestaat dan uit beetgare stukjes groenten, vlees en bijgerechten - zoals spruitjes, gehaktballetjes en gekookte aardappelen in stukjes - en soep en dessert in een drinkbeker. Het ontbijt bijvoorbeeld uit een in stukjes gesneden dubbele boterham. En voor tussendoor stukjes fruit of koek. In Duitsland zagen we dat men voor mensen die ’s nachts wakker werden en trek hadden een bordje met kaas, worst en augurk klaar zette ”.

Herkenbaar en kleurrijk

Waar moet je op letten bij fingerfood?  Edith: “Het is belangrijk dat het eten herkenbaar is. Voor de huidige generatie betekent dat dus: geen tapas en andere hippe hapjes. En in feite kun je bijna alle traditionele gerechten ook als fingerfood bereiden. Alleen voor dingen als nasi en stamppot hebben we nog geen oplossing gevonden. Een ander ding waar je op moet letten is kleur. Omdat het gezichtsvermogen bij dementie vaak afneemt, moeten de kleuren contrastrijk zijn. Dat betekent: kleurrijk eten op een wit bord en donkere placemat”.

Jus

‘In het begin serveerden we jus in een apart kommetje, om de aardappelen in te dopen. Maar we zagen dat mensen dit niet altijd snapten en de jus opdronken of hem lieten staan. Tegenwoordig serveren we de jus gewoon op de aardappelen, en zien we dat de beetgare aardappel daar niet week van wordt en dat het ook geen kliederboel wordt.”

Doelgroep

Voor wie is fingerfood geschikt? Edith: “Fingerfood is voor als mensen niet meer weten wat ze met het bestek aanmoeten. Dus als het bestek aanreiken niet meer helpt, of als men zelf met de handen gaat eten. We blijven het bestek overigens wel bij het bord leggen - als optie -  en soms wordt een vork of lepel ineens wel weer herkend en gebruikt. Fingerfood is overigens ook geschikt voor mensen die te onrustig zijn om aan tafel te zitten. Hen kun je een kommetje met eten aanreiken dat ze al lopend of op een zelf gekozen plek kunnen opeten. Daarnaast denken we dat fingerfood ook handig kan zijn voor mensen die door puur lichamelijke beperkingen niet met bestek kunnen eten, bijvoorbeeld omdat het te zwaar is”.

Maaltijdbereiding

En hoe worden die speciale maaltijden gemaakt? Mieke: “De pilot vond hier plaats, in verpleeghuis De Hoge Weide. We hebben een eigen keuken en dan is fingerfood makkelijk te doen, net als in groepswoningen waar men zelf kookt. Van de ingrediënten voor de andere maaltijden kun je altijd ook wel een fingerfood-versie maken. Voor zorginstellingen die hun warme maaltijden kant en klaar inkopen, ligt het wat anders.  Die moeten fingerfood apart laten bereiden. We hopen dat centrale keukens van zorginstellingen en het bedrijfsleven hierin gaan meedenken”.

Bewoners

Hoe waren de reacties? Edith: “De bewoners die fingerfood kregen genoten weer van het eten en konden nu zelf hun eigen tempo bepalen. Ze bleven ook langer aan tafel zitten.  De verzorgenden waren vooraf bang dat andere bewoners aanstoot zouden nemen, maar in de praktijk reageerden de medebewoners er eigenlijk niet op.

Taboe

En hoe vonden de medewerkers en familie het? Mieke: “Voordat we met de pilot startten hebben we voor een goede introductie bij alle betrokkenen gezorgd. De medewerkers van de keuken waren direct enthousiast.  Bij de zorgmedewerkers was reserve; zoals gezegd vreesden zij dat andere bewoners het vervelend zouden vinden en dat het een kliederboel zou worden. Hen hebben we laten ervaren hoe het is als anderen je eten geven en hoe het is om in plaats daarvan met je vingers te eten. Dat veranderde de houding bij velen. Fingerfood hoort er inmiddels gewoon bij. Familie was eigenlijk meteen enthousiast nadat wij hen op een familieavond fingerfood toonden en lieten proeven”.

Hulp van studenten

Wie heeft er allemaal geholpen bij de pilot? Mieke: “We hebben drie maanden hulp gekregen van twee studenten verpleegkunde van de hogeschool Saxion, Nancy Glaser en Gerda Otten. In opdracht van ons hebben zij het fingerfoodconcept uitgewerkt en geïmplementeerd op de afdeling Nettelhorst. Het mes sneed bij deze samenwerking aan meerdere kanten; van de ene kant hebben de studenten ons werk uit handen genomen – en dat is met alle drukte altijd zeer welkom – en van de andere kant hebben zij als aankomend HBO-verpleegkundigen bij ons kunnen ervaren hoe boeiend de ondersteuning van mensen met dementie is. 

Meer informatie

Wilt u meer weten over de aanpak en de achterliggende inzichten van Fingerfood? Mieke Geertsma en Edith de Raaf geven hun ervaring graag door. 
Mieke Geertsma, stafmedewerker zorgontwikkeling,

Hier vindt u fingerfood-recepten:

• Een speciaal Fingerfood receptenboekje is verkrijgbaar
• Hapjes (fingerfood om met je handen te eten) op dementie.nl