Er zijn voor de bewoner: Belevingsgericht werken in verpleeghuis Bergweide

Stella Braam & Elly Duijf - Redactioneel - 22-07-2008

Ruim tien jaar terug voerde verpleeghuis Bergweide in Heerlen belevingsgerichte zorg in. Sindsdien worden de verzorgenden getraind in belevingsgerichte ondersteuning. Contact maken met de bewoners en een vertrouwensrelatie aangaan, is hun opdracht. ‘De bewoner bepaalt.’

Een huiskamer met tien bewoners in verpleeghuis Bergweide in het Limburgse Heerlen. Een jonge verzorgende zit naast een mevrouw in een rolstoel en streelt haar hand. Haar collega knipt de nagels van een oude man. En mevrouw Bosgraag (schuilnaam) zit innig tevreden aan tafel, bladerend door het Limburgs Dagblad. ‘Ik lees de hele week de krant,’ zegt ze trots. ‘Dus ben ik de hele week uitstékend op de hoogte.’ Haar blik valt op een foto van kleine kinderen. ‘Ik heb ook kinderen,’ zegt mevrouw Bosgraag. ‘Hoe heten ze ook alweer?’ De verzorgende pakt razendsnel de ‘klapper’ erbij. De klappers, officieel: zorgdossiers, staan binnen handbereik, zodat iedereen een praatje met de bewoners kan maken. ‘Willy, Loes, Betty, Charlotte,’ somt de verzorgende op. ‘Precies. Ze kunnen allemaal heel goed leren en zitten nog op school. Ze zijn 16, 17, 18 en 19 jaar. Ja, het is allemaal serieus geweest. Toen ik trouwde was ik 21. Mijn man werkt bij de krant. Hij heeft een goede baan. Hoe heet hij ook alweer?’ De verzorgende spiekt in de klapper. ‘Arnold.’ ‘Precies! En mijn vader is al dertig jaar in het koor.’

Baby

Een andere huiskamer, half twee ’s middags. ‘Nog een beetje appelmoes?’ Zeven bewoners genieten van een warme maaltijd. Vier mensen staan hen terzijde: twee verzorgenden, een vrijwilligster en een stagiaire.

Aan een tafel voor het raam wiegt een mevrouw een pop in haar arm. Vroeger was zij een bezige bij, ze beheerde een populair pension en voedde vier kinderen op. Nu is ze de koningin te rijk met haar ‘baby’. ‘We gaan zo weer met haar bezig,’ verontschuldigt zich Fauve Pieters, een van de verzorgenden. In de open keuken in de huiskamer staat Fauve de vaat af te drogen. Het is mooi dat mevrouw zich met haar ‘baby’ vermaakt, zegt ze, ‘maar we gaan zo meteen weer met haar aan de slag. Met haar wandelen of snoezelen. Dan zie je haar stralen.’ 

Eén op één contact

Fauve Pieters heeft eerder in andere verpleeghuizen gewerkt. Maar, zegt ze: ‘Hier werk je heel anders. Het gaat om de bewoner, om belevingsgericht werken.’ Wat dat betekent? ‘Eén op één contact. Erbij gaan zitten, een praatje maken en altijd iets met de bewoners ondernemen.’

Haar collega Tamara Vranken roept spontaan naar de bewoners: ‘Het is prachtig weer. Zullen we gaan wandelen?’ Voor Tamara betekent belevingsgerichte zorg ‘hoe ik zelf voor mijn oma zou zorgen. Wat zij graag wil, gebeurt. De bewoners gaan vóór.’ Een ander: ‘Wij willen dat ze hun eigen ik kunnen blijven.’ 

Goede voorbeeld geven

Op het terras dat aan de huiskamer grenst, staat verzorgende Pascal Zinken een sigaretje te roken. Pascal werkt in een andere huiskamer. Daar is hij coach. In Bergweide (92 bewoners met dementie) loopt in elke huiskamer een coach Zij houden in de gaten of de belevingsgerichte ondersteuning wordt nageleefd en geven zelf het goede voorbeeld.

Vanochtend nog heeft Pascal Zinken zijn collega’s advies kunnen geven. ‘We hebben een bewoner die zich heel moeilijk laat verzorgen,’ zegt hij. ‘We proberen meerdere ingangen te vinden. Zo ook deze ochtend. Maar het wilde niet lukken. Toen heb ik gezegd: “Laat hem met rust. Het gebeurt pas als de bewoner het wil. De bewoner bepaalt. Niks moet en bijna alles mag.”’

Pascal merkt dat hij steeds minder hoeft in te grijpen. ‘De collega’s maken uit zichzelf contact met de bewoners. De kern is dat je er bent voor de mensen. Belevingsgerichte zorg belééf je. Letterlijk. Maar ook de medewerkers moeten zich prettig voelen. Daarom is hier een sociaal rooster ingesteld. Ik ben bijvoorbeeld sinds acht maanden papa. Dan ben je ook vaak thuis nodig. Als er maar iets mogelijk is, doen ze het.’ 

Vertrouwensband

Coach Pascal is lid van het belevingsgerichte zorgteam, afgekort BGZ-team. Dit team is één van de pijlers van de belevingsgerichte aanpak in Bergweide, vertellen directeur Léon Hintzen en zorgmanager Monique Ekers. Beide komen uit de sector voor mensen met een verstandelijke beperking waar belevingsgerichte zorg al heel gewoon is. De twee besloten eind jaren negentig belevingsgerichte begeleiding in Bergweide te introduceren. ‘De kern hiervan is,’ zegt Ekers, ‘dat je een vertrouwensband met de dementerende aangaat. Dat je de bewoner écht leert kennen. En dat je meegaat in zijn of haar belevingswereld.’ 

Investeren

‘Het was, en is, een zeer intensief proces met doorlopend scholing en cursussen,’ zegt directeur Léon Hintzen. ‘De ervaring leert dat dit proces nooit is voltooid. Je moet er bovenop blijven zitten en constant investeren. Belevingsgerichte zorg is niet wat extra’s, maar een manier van zorgen.’

In de cursussen is ook aandacht voor de verzorgende zelf. Onderdeel van de scholing is bijvoorbeeld ‘kennismaken met jezelf’, om beter om te kunnen gaan met ‘moeilijk’ gedrag, zoals agressie. Daarin komen vragen aan de orde als: wat doet agressie met je? Waarom ben je er bang voor? Heb je zelf ook agressie in je? 

Welzijn

In Bergweide staat het welzijn van de individuele bewoner centraal, zeggen Léon Hintzen en Monique Ekers. Dat betekent: opstaan en naar bed gaan op de tijden die jij wenst. Een daginvulling en leefstijl die bij je past. Al vóór de opname krijgt de toekomstige bewoner bezoek aan huis. Zo krijgen de medewerkers van Bergweide een indruk van diens levensstijl en wensen. Dit wordt vertaald in een individueel zorgplan met het levensverhaal.

Welzijn betekent ook: ondersteuning als je het moeilijk hebt. Als voorbeeld noemen zij een, intussen overleden, bewoner die elke avond tegen zessen onrustig werd. Ekers: ‘We ontdekten dat zijn onrust verminderde, als er iemand bij hem was. In plaats van rustgevende medicijnen zijn we zó gaan roosteren dat er rond die tijd steeds iemand bij hem was. Bovendien werd er elke avond, direct na het eten, een flink stuk met hem gewandeld. Dat maakte hem rustig. Hierbij werkte iedereen samen: verzorgenden, stagiaires, vrijwilligers en familie.’ 

Lekker eten

Welzijn betekent ook: genieten van lekker eten en drinken, zegt Léon Hintzen. ‘Lekker en uitgebreid tafelen in een goede sfeer, is elke dag belangrijk. We trekken er alle tijd voor uit en letten op details, zoals een ei of wentelteefje bij het ontbijt. Er wordt regelmatig een wijntje, biertje of advocaatje gedronken. Eén keer per maand een vijf gangendiner, met de familie erbij. Soms klaagt de familie dat de mensen wel érg dik worden.’
Bergweide heeft er zelfs een prijs voor gehad. De LOC-prijs ‘Eten en drinken naar eigen smaak 2006’. Voor het feit dat lekker eten en drinken ‘geborgd’ is in Bergweide. Oftewel: de bewoners kunnen er zeker van zijn dat ze elke dag lekker kunnen tafelen. Dat komt, hun verzorgenden hebben een checklist bij de hand, zodat ze niets over het hoofd zien. 

Activiteiten

Onder welzijn en belevingsgerichte begeleiding verstaat Bergweide ook dat mensen hun dag zinnig kunnen invullen. En dat er wat te doen is. Monique Ekers: ‘Er wordt hier veel georganiseerd, tot en met processies, een oud-religieus gebruik dat voor onze bewoners heel herkenbaar is. Er zijn zestien verenigingen: van zangkoor, zwemclub, groenclub (tuinieren) tot en met bewegen. En één keer per week organiseren we een café voor de mannen.’

Het allerbelangrijkste blijft het aansluiten op het individu. ‘De verzorgenden leren dat zitten bij de bewoner ook werk is. Dat het júíst werk is. Er zijn voor de bewoner. Daar gaat het om.’

Belangstelling

De aanpak in Bergweide is geëvalueerd door de stichting Cliënt en Kwaliteit en de stichting Perspekt (die de toetsing uitvoert voor het door Bergweide behaalde Bronzen keurmerk). De bevindingen zijn buitengewoon positief. Niet alleen de bewoners zitten lekker in hun vel, ook aan medewerkers is geen gebrek, zegt Monique Ekers: ‘We hebben veel vrijwilligers. Ze komen hier graag. Veel familie wordt vrijwilliger. En we hebben bij sollicitaties enorm veel belangstelling. Van de krapte op de arbeidsmarkt merken wij maar weinig: we kunnen echt selecteren.’

Zie verder: ' Belevingsgerichte ondersteuning: hoe krijgt Bergweide dat voor elkaar?'

Foto's © Cees Hilhorst