Hoogleraren: terugdringen psychofarmaca vraagt meer aandacht!

Redactioneel - 19-05-2015

Al tien jaar wordt in ons land luid gepleit voor terughoudendheid in het voorschrijven van psychofarmaca bij mensen met dementie, en met dat doel werd in 2008 ook de Verenso richtlijn Probleemgedrag aangepast. Het blijkt nauwelijks effect te hebben gehad.

De vijf hoogleraren ouderengeneeskunde in ons land concluderen in een gezamenlijke publicatie, na analyse van de cijfers uit meerdere onderzoeken, dat het psychofarmacagebruik voor mensen met dementie in verpleeghuizen niet of nauwelijks is verminderd in de afgelopen 10 jaar. Ondanks de vele publicaties over de schadelijke bijwerkingen van psychofarmaca en de alternatieven.

Er is een cultuuromslag nodig en hiervoor moeten alle betrokkenen de handen ineen slaan, zeggen de professoren; de specialisten ouderengeneeskunde, de verzorgenden, de psycholoog. En ook de bestuurders: zij moeten leiderschap tonen, ondersteuning bieden en investeren in de kennis en kunde van medewerkers. De professoren verwachten dat de aanstaande Wet Zorg en dwang ook zal helpen bij de cultuurverandering.

De publicatie van de hoogleraren Zuidema, Koopmans, Schols, Achterberg en Hertogh staat in het ‘Tijdschrift voor Ouderengeneeskunde’ van april 2015 en heeft de titel ‘Trends in psychofarmacagebruik bij patiënten met dementie In Nederlandse verpleeghuizen, periode 2003-2011’

De cijfers

Voor het artikel werden alle relevante Nederlands onderzoeken (periode 2003 – 2011) geanalyseerd over psychofarmacagebruik van mensen met dementie in verpleeghuizen. Wat hieruit bleek was dat het totale psychofarmacagebruik in deze acht jaar nagenoeg gelijk is gebleven. Het antipsychoticagebruik daalde gemiddeld wel met ongeveer 1% per jaar. Daarentegen is het gebruik van angstremmers en anti-dementiemiddelen in diezelfde periode gestegen met resp. 0,6% en 1,6% per jaar. En ook slaapmedicatie steeg wat:  0,6% per jaar.

Probleemgedrag

Mensen met dementie krijgen regelmatig psychofarmaca voorgeschreven. Probleemgedrag, dat belastend is voor de patiënt en/of diens omgeving, is daarvoor de belangrijkste reden. De werkzaamheid van psychofarmaca bij de behandeling van probleemgedrag van mensen met dementie is echter beperkt, zo schrijven de auteurs: van antipsychotica is er alleen effect aangetoond bij het tegengaan van agressie en psychose, terwijl de bijwerkingen ernstig zijn. Deze bijwerkingen omvatten sedatie (versuffing) en effecten op het bewegingsapparaat met een negatieve invloed op de (psycho)motoriek, het lopen en slikken, versnelde cognitieve achteruitgang en risico op vallen. Naast deze bijwerkingen geven antipsychotica ook een verhoogde kans op CVA, longontsteking en overlijden. De registratieautoriteiten gaven hiervoor in 2003 en 2004 een expliciete waarschuwing. Andere psychofarmaca, zoals antidepressiva, angstremmers en slaapmiddelen hebben ook bijwerkingen en vormen daarom nauwelijks een beter alternatief. De hoogleraren refereren aan de professionele richtlijnen, waaronder de Verenso richtlijn Probleemgedrag, die al sinds een jaar of tien adviseren om terughoudend te zijn met het voorschrijven van psychofarmaca en propageren psychosociale interventies als eerste keus.

Alternatieven

In het afgelopen decennium zijn er veel initiatieven ontplooid om probleemgedrag beter te behandelen. In het artikel worden als voorbeelden genoemd ‘Stapsgewijs onbegrepen gedrag en pijn bij dementie de baas! (STA-OP),  Grip op probleemgedrag (GRIP), PRescription Optimization of Psychotropic drugs in Elderly nuRsing home patients with dementia (PROPER) en Dementia Care Mapping (DCM). De uitdaging is deze nieuwe methodes te implementeren, naar de mening van de auteurs. Daarnaast is er behoefte aan betere en meer bij de doelgroep passende niet-medicamenteuze benaderingen. (IDé introduceerde dit jaar in dat kader de Zorgvoorvrijheidskaartjes en vestigde onlangs in een artikel de aandacht op het vorig jaar in de VS geïntroduceerde DICE, een handelingsmodel voor niet-medicamenteuze aanpak.)

In veel verpleeghuizen zijn er nu initiatieven om het psychofarmacagebruik te verminderen, analoog aan het verminderen van vrijheidsbeperkende maatregelen, stellen de auteurs vast. Sommige verpleeghuizen streven er zelfs naar om ‘antipsychotica vrij’ te zijn. Ook vanuit de politiek wordt in toenemende mate aangedrongen op een forse vermindering van het psychofarmacagebruik. Net als overigens in veel andere Europese landen en in de Verenigde Staten.

Bronnen:

• Verenso, Trends in psychofarmacagebruik bij patiënten met dementie (of download de pdf).
• Een interview met hoogleraar Zuidema over de publicatie: Nog altijd krijgen veel demente ouderen psychofarmaca