RVZ advies over woninginrichting verpleeghuizen

Door: Stella Braam, publ. 22 juli 2008 - 22-07-2008

Hoe ziet de ideale woonomgeving eruit als je vanwege dementie niet meer thuis kunt worden? Anders gezegd: hoe moet een verpleeghuis of andere beschermde woonvorm zijn gebouwd en ingericht? Helaas is hier nog weinig (goed) onderzoek naar gedaan. Niemand die het precies weet. Toch is er wereldwijd wel al het een en ander onderzocht. De Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ) heeft een aantal studies op een rijtje gezet in haar advies ‘Arbeidsmarkt en zorgvraag’ (2006).

Direct naar: aangenaam vertoeven, interieur en uitzicht, eenpersoonskamer, dieren, kleur, vloerbedekking, muziek, omgevingslawaai, verlichting, ventilatie, temperatuur of samenvatting.

Over het onderzoek
Het onderzoeksoverzicht en het advies moeten wel gelezen worden tegen de achtergrond van het doel van het advies, nl: het aanbod aan arbeidskrachten vergroten; de vraag naar zorg verminderen door vergroting van de zelfredzaamheid en inzetten van moderne hulpmiddelen; en voorkomen dat de kwaliteit van zorg op termijn terugloopt. Tegen deze achtergrond vond de RVZ een aantal studies die iets zeggen over de woninginrichting. Uit de diverse studies volgen de volgende adviezen:

Aangenaam vertoeven
Lekker kunnen vertoeven in en rond het gebouw waar je woont, liefst met bezoek erbij. Daar knappen dementerenden van op. Graag ook een tuin onder handbereik, want daar kun je lekker wandelen en anderen ontmoeten.

Gek trouwens dat maar zo weinig verpleeghuizen over een logeerkamer beschikken. Die is nodig voor bezoekers die van ver komen.

Een aangenaam verblijf dus is het motto. Let op: ‘multifunctionele’ ruimtes zijn ongewenst, dat wil zeggen: ruimtes waarvan de functie tijdens de dag gewijzigd wordt. Bijvoorbeeld een eetzaal die op een zeker tijdstip wordt omgebouwd voor de bingoavond. Hoe kun je dan nog rustig natafelen? Dementerenden vinden zulke ‘flexibele’ ruimtes niet prettig.

Interieur en uitzicht
Het is fijn wanneer je je eigen spullen kunt meenemen naar het verpleeghuis. Bovenal moet je het gevoel hebben dat je wat te kiezen en in te brengen hebt. Een prettig interieur en dito uitzicht bevorderen stemming, eetlust en welzijn. Een sfeervolle ruimte met comfortabele stoelen doet de bewoner hoe dan ook goed.
Planten in het gebouw, doen! En zorg voor afwisseling en zet regelmatig nieuwe planten neer. Als planten vast onderdeel van het interieur worden, merkt niemand ze meer op. Regelmatig vernieuwde planten helpen mee een ruimte ´levend´ te maken en dragen bij aan gevoelens van welzijn.

Bij een prettig interieur hoort een prettig uitzicht, zowel buiten- als binnenshuis. Om met het laatste te beginnen: weg met de saaie gangen! Bewoners voelen zich senang in aangeklede gangen: geschilderde bomen op de muur, bankjes om even uit te kunnen puffen, vogelgeluiden. Dat alles blijkt een rustgevende invloed te hebben.

Behang de muren! Dat is de uitdaging in deze tijd. Bij voorkeur met foto´s of (reproducties van) schilderkunst met weidse landschappen of waterpartijen. Abstracte schilderkunst blijkt minder goed uit te pakken en kan dus maar beter worden geweerd.

En hoe ziet het uitzicht uit het raam er ideaal gesproken uit? Uitzicht op groene natuur leidt tot minder stress en meer tevredenheid.

Eenpersoonskamer
We wisten het al, en niet voor niets zijn meerpersoonskamers in Nederland uit de gratie. Eenpersoonskamers bieden de bewoner meer privacy, hij (en zijn verzorgende) lopen minder vaak infecties op, er is minder geluidsoverlast en daardoor ook een betere nachtrust.

Dieren
Mensen hebben behoefte aan contact met ‘levende organismen’. Terwijl in de meeste verpleeghuizen dieren geweerd worden, zou het juist andersom moeten: huisdieren welkom!  Huisdiertherapie blijkt bij ouderen depressie te vertragen. Ook kunnen gezelschapsdieren stress verminderen. Het houden van katten op een psychogeriatrische afdeling droeg bij aan een ´huiselijker´ sfeer die niet alleen door de bewoners, maar ook door stafleden en bezoekers als prettiger werd ervaren.

Kleur
Iedereen wordt onbewust beïnvloed door kleuren. Maar de uitkomsten van gevonden studies zijn nog niet duidelijk. Het lijkt erop dat je met rood voorzichtig moet zijn. Deze kleur kan stress met zich mee brengen. Blauwe muren kunnen depressief maken. Toch maar wit? Nee, gebruik liever heldere kleuren. Deze bevorderen ontspanning en plezier. Over de vraag welke heldere kleuren optimaal werken, zijn de meningen helaas verdeeld.

Vloerbedekking
In alle Nederlandse verpleeghuizen is het zeil zover het oog strekt. Zeil als efficiënte vloerbedekking. In de Verenigde Staten hoort deze praktijk allang tot het verleden. Want wat blijkt? Een zachte vloerbedekking is veel prettiger voor mensen met dementie. Er bestaan tegenwoordig uitstekende ´solution dyed´ tapijtsoorten die goed te reinigen zijn zonder kleurverlies. De sfeer gaat er duidelijk op vooruit, het oogt ´huiselijker´ en ook kan het de herkenbaarheid van ruimtes vergroten. Daar komt bij dat ouderen beter lopen op tapijt. Ze voelen zich zekerder, want het vermindert de angst om te vallen. Wel moet met de keuze van het tapijt rekening gehouden worden met de rolweerstand; die mag niet te hoog worden voor het rollend materieel.

Muziek
Muziek, we wisten het al, kan wonderen doen. Maar niet altijd. De gebruikers moeten namelijk zelf de muziek aan of uit kunnen schakelen en ook zelf kunnen bepalen wat ze willen horen. Pas dan zorgt muziek voor minder angst, stress, pijn en minder behoefte aan pijnstillers.

Omgevingslawaai
Veel stress wordt veroorzaakt door lawaai in de omgeving. Het leidt zelfs tot een verhoogd hartritme. Een groot deel van dat lawaai wordt veroorzaakt door de verzorgenden. Een verlaging van het geluidsniveau op een afdeling leidt direct tot vermindering van ‘lawaaigeïnduceerde’ stress. Naast verminderde stress en minder ergernis profiteren bewoners bij minder lawaai van minder slapeloosheid: ze slapen lekker door. Ook het medicijngebruik neemt af.
Maar hoe doe je dat? Akoestische demping van wanden en vloeren blijkt een doeltreffend middel. Speciaal tapijt van de ‘geluidsdempingsklasse’ is daarbij interessant. Wanneer de vloer van de gang met een dergelijk tapijt bekleed is, horen de bewoners het personeel niet of nauwelijks lopen op de gang.

Verlichting
Daglicht is het toverwoord. Elk mens heeft voldoende daglicht nodig om gezond te blijven. Verpleeghuizen doen er dus goed aan om voor genoeg daglicht voor de bewoners te zorgen – in combinatie met leuke activiteiten overdag. Er zijn méér weetjes bekend: bij uitzicht op zon in plaats van op wolken herstelt een mens sneller van depressie. Daglichtarmaturen en het schakelen van buitenruimtes aan verpleegafdelingen kunnen benut worden om winterdepressie te bestrijden. Bovendien zorgt meer daglicht voor minder stress en angst.

Ventilatie
Zorg voor een adequate, goed onderhouden ventilatie die individueel te regelen is. Dan zijn bewoners (en werknemers) minder vatbaar voor ziektekiemen, ze hebben minder hoofdpijn en vatten minder vaak kou. De luchtkwaliteit verbetert dankzij de zogeheten ‘gefilterde laminaire systemen’, maar deze zijn nog behoorlijk duur.

Er wordt tegenwoordig ook aandacht besteed aan het behoud van gewenste geurtjes door niet meer standaard alle luchtjes af te zuigen. Wanneer het in de eetgelegenheid ook naar eten ruikt, bevordert dat namelijk de eetlust -  waarbij we ons wel moeten realiseren dat een overheersende braadlucht niet prettig is voor bijvoorbeeld vegetariërs.

Temperatuur
Ten slotte is de temperatuur in het verpleeghuis ook belangrijk. Het gaat erom dat de bewoners zelf de binnentemperatuur kunnen regelen. Dat levert minder stress op. Daarbij komt, veel warmte binnen leidt tot een licht verhoogde sterfte onder bewoners. En zet ’s nachts de verwarming maar een graadje lager. Dat bevordert een goede nachtrust. Maar voor de verzorgenden is dit ´s ochtends minder aangenaam, omdat zij zich daar op moeten kleden.

Samenvatting van het RVZ advies:

• Zorg dat de bewoner in en rond het gebouw aangenaam kan vertoeven
• Eigen kamer met eigen spullen
• Zorg ervoor dat je met bezoek in en rond het gebouw lekker kunt vertoeven
• Een tuin onder handbereik
• Een logeerkamer voor bezoek van ver
• Vermijd multifunctionele ruimtes, zeker bij gebruik voor dagelijkse activiteiten.
• Sfeervolle ruimtes met prettig interieur en uitzicht., liefst uitzicht op groen
• Comfortabele stoelen
• Planten! Zorg voor afwisseling en zet regelmatig nieuwe planten neer
• Aangeklede gangen, met bankjes, natuurschilderingen, vogelgeluiden..
• Geen abstracte kunst
• Huisdieren welkom!
• Zorg voor heldere kleuren. Wees op de muren voorzichtig met rood en blauw.
• Geen zeil, maar tapijt, kleurvast, makkelijk schoon te houden (solution dyed), laagpolig en van de ‘geluidsdempingsklasse’
• Muziek! Wel naar eigen keuze !
• Voorkom omgevingslawaai, ondermeer door de wanden en vloeren akoestisch te dempen
• Voldoende daglicht.
• Voldoende ventilatie, die zoveel mogelijk individueel te regelen is.
• Voorkom te veel warmte binnen, binnentemperatuur zo veel mogelijk individueel te regelen

De bronnen
RVZ heeft voor dit rapport gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

    Friedemann, M.L. , R.J. Montgomery (1997) Family involvement in the nursing home: familiy oriented practices and staff-family relationships Research in Nursing &Health (20) pp.527-537)
    College bouw ziekenhuisvoorzieningen (2003) Integraal Evaluatiesysteem - Quality Index (“Qind”)CBZ, 17 nov 2003
    J Cohen-Mansfield, P Werner. The effects of an enhanced environment on nursing home residents who pace. The Gerontologist 1998; 38:199-280.
    College bouw ziekenhuisvoorzieningen (2003), Integraal Evaluatiesysteem - Quality Index (“Qind”) CBZ, 17 nov 2003; en Ulrich, R.S. (2000)
    Evidence based environmental design for improving medical outcomes Proceedings of the Healing by Design: Building for Health Care in the 21st century conference, Montreal, Quebec, Canada, (maart 2000)
    Ulrich, R.S. (1995): Effects of healthcare interior design on wellness: theory and recent scientific Research In: innovations in healthcare design, Marberry S.O. (red.) van Nostrand Reingold, New York, 1995
    Ulrich, R.S. (2000) Evidence based environmental design for improving medical outcomes
    Proceedings of the Healing by Design: Building for Health Care in the 21st century conference, Montreal, Quebec, Canada, 1-10 maart 2000
    Enders-Slegers, J.P.M. (2000). Een leven lang goed gezelschap: empirisch onderzoek naar de betekenis van gezelschapsdieren voor de kwaliteit van leven van ouderen Dissertatie UU, 8 nov 2000
    Meer, A. van der (2004) SWIZ op zoek naar de definities van een healing environment VDZ  Magazine, apr 2004
    Fennis, M. (2003) Meer welbevinden en interactie in sfeervol interieur resultaten van onderzoek interieurverandering in verzorgingshuis St. Willibrord in Middelburg SWIZ, website
      Arbeidsmarkt en Zorgvraag, Raad voor Volksgezondheid en Zorg, 2006
    Algemene Vereniging Verpleegkundigen en Verzorgenden (2004) Richtlijn zorg bij een verstoord slaap-waak ritme Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO AVVV, aug 2004.
    Ulrich, R.S. et al. (2004) Center for Health Design Releases Findings on How Design Can Improve the Standard of Care in Health-Care Facilities AIA 02 2005 uit: The Role of the Physical Environment in the Hospital of the 21st Century: A Once-in-a-Lifetime Opportunity, Center for Health Design 2004
    Diesfeldt, H. (2005) Beter slapen in het verpleeghuis Denkbeeld, no.17, 2005)
    Loftness, V. (2005) Green Design for Productivity, Health, and Quality of Life Presentatie AIA 2005 National convention and design exposition, 19-21 mei 2005. Mandalay Bay Convention Center
    College bouw ziekenhuisvoorzieningen (2003) Integraal Evaluatiesysteem - Quality Index (“Qind”)CBZ, 17 nov 2003
    Skoog, J. (2003)Human Perception of Indoor Environment Building Services Engineering, Chalmers University of Technology