Realiteit Oriëntatie Therapie vertraagt het dementieproces

Nanda de Knegt - Redactioneel - 25-08-2008

Hebt u wel eens van ROT gehoord, Realiteit Oriëntatie Therapie? Dit is cognitieve training, in de volksmond 'geheugentraining', voor ouderen met beginnende dementie. Italiaanse wetenschappers onderzochten als eersten wat het lange termijneffect van ROT bij deze ouderen is. En wat blijkt? Bij hen begon de geestelijke achteruitgang gemiddeld zeven maanden later dan bij de ouderen in de controlegroep, die stopten met ROT. De ouderen met dementie die de therapie bleven volgen, kwamen dan ook zes maanden later in een verpleegtehuis terecht.

Wat was het doel van dit onderzoek?
Onderzocht werd of Reality Orientation Therapy (ROT) ervoor zorgt dat ouderen met dementie minder achteruit gaan, dan wanneer ze hier niet aan mee doen.

Al eerder werd er een systematisch onderzoek gedaan door Cochrane Collaboration. Dit is een internationale non-profit organisatie die de effecten van de gezondheidszorg onderzoekt. Dit onderzoek bewees dat Reality Orientation Therapy (ROT) effectief kan zijn voor ouderen met dementie. Tijdens dat onderzoek bleef het echter onduidelijk of de voordelen blijvend waren tot het einde van de therapie. Dat is daarom in dit onderzoek behandeld.

Wat zijn de belangrijkste conclusies na dertig maanden therapie?
De controlegroep stopte op den duur met ROT, terwijl de interventiegroep door bleef gaan met de therapie. Vergeleken met de controlegroep begon bij de interventiegroep de geestelijke achteruitgang gemiddeld zeven maanden later. Dit was een duidelijk verschil. Ook bleven de ouderen uit de interventiegroep opmerkelijk langer thuis wonen, vóórdat ze werden opgenomen in een verpleegtehuis. Dit scheelde gemiddeld zes maanden.

De groep die Reality Orientation Therapy bleef volgen, had 15 procent minder kans op incontinentie. Dit hing duidelijk samen met het functioneren tijdens dagelijkse activiteiten (bijvoorbeeld lopen) en de mate van dementie.

Ook bleek uit het onderzoek dat het risico op geestelijke achteruitgang bij alleenstaande ouderen twee keer zo groot was als bij ouderen samenwonend met een echtgenoot. Bovendien hadden alleenstaande ouderen drie keer zoveel kans om in een verpleegtehuis terecht te komen.

Verrassend is dat in dit onderzoek hoger opgeleide ouderen eerder in een verpleegtehuis terecht kwamen, dan lager opgeleide. Het risico op sterven bleek te maken te hebben met de leeftijd. En met het dagelijks functioneren op ‘instrumentele activiteiten’ (bijvoorbeeld telefoneren), al vóór de therapie begon.

Wat kunnen we hiermee in de dagelijkse praktijk van dementie?
Een lange periode Reality Orientation Therapie heeft positieve effecten op het dementieproces. Dit, omdat de therapie zowel de geestelijke achteruitgang als de opname in een verpleegtehuis uitstelt.
Door de lage kosten en de effectiviteit is het mogelijk om Reality Orientation Therapie voor een langere periode aan te bieden.

Details over het onderzoek
Wat is Reality Orientation Therapy (ROT)?
ROT is een psychologische en sociale therapie voor ouderen met beginnende dementie. Het doel is de persoon weer te oriënteren in het hier en nu, door herhaaldelijk informatie vanuit de omgeving aan te bieden.

Bij informele ROT (de ‘24 uur methode’) zorgt het verzorgend personeel hiervoor. Dit door voortdurend informatie te verschaffen over bijvoorbeeld datum, dag, tijd, plaats; door gesprekken te voeren en hulpmiddelen uit de omgeving in te zetten.

Formele ROT (‘klas ROT’) is een meer onderwijskundige groepstherapie. Hierbij komen ouderen een half uur tot een uur per dag samen in een speciaal leslokaal (onderverdeeld naar de mate van dementie).

In de literatuur heerst de opvatting dat het effect van Reality Orientation Therapy mede afhankelijk is van het enthousiasme van het personeel en van de interactie tussen het personeel en de ouderen met dementie. In een eerder onderzoek van de auteurs van dit artikel bleek ROT een afname in het aantal ‘MMSE – punten’ te voorkomen. Oftewel: ze gingen minder snel achteruit.

Aanpak
De interventie bestond uit formele Reality Orientation Therapy (klas ROT), waarbij groepjes van vier ouderen met dementie een maand lang vijf dagen per week bij elkaar kwamen. Elke bijeenkomst van 45 minuten bestond uit georganiseerde, intensieve cognitieve training. Met informatie zoals bijvoorbeeld data en gebeurtenissen uit de geschiedenis. Ouderen met dementie beantwoordden vragen aan de hand van geheugensteuntjes, zoals kalenders en aantekeningen.

Aan het begin en einde van een maand ROT (één cyclus) spraken de ouderen met een psycholoog. Deze psycholoog was niet op de hoogte van het individuele zorgplan. Ook wist hij niet of de patiënt aan het begin of het einde van de ROT - cyclus zat.
Hierna stopten 28 van de 74 deelnemers met de therapie, omdat hun verzorgers niet bereid of niet in staat waren de ouderen elke dag naar de bijeenkomsten te brengen. Deze 28 ouderen vormden vanaf dat moment de controlegroep. Zij hebben, net als de 46 ouderen die wel doorgingen met Reality Orientation Therapy, de daarop volgende dertig maanden elke zes maanden gesproken met de psycholoog.

Wie waren de deelnemers?
De onderzoekers bekeken in een Alzheimer kliniek in Brescia (Italië) de dossiers van ouderen met dementie die tussen 1994 en 1998 ROT volgden. Deze ouderen hadden Alzheimer, vasculaire dementie of een andere vorm van dementie.

Uitgesloten van deelname waren ouderen met ernstige dementie; ernstige afasie (niet meer kunnen praten); met problemen bij het horen en zien; met verwarring en gedragsproblemen.
Er deden uiteindelijk 74 ouderen met dementie mee, waarvan er 46 in de interventiegroep (acht tot veertig weken ROT) en 28 in de controlegroep zaten (vier weken ROT).

Kwaliteit
Sterke punten van dit onderzoek zijn:

• Het eerste onderzoek naar het lange termijn effect van ROT bij ouderen met dementie.
• Er was een controlegroep.
• De psycholoog was ‘blind’ voor de conditie van ouderen (interventie- of controlegroep).

Zwakke punten van dit onderzoek zijn:

• De controlegroep was willekeurig. De groep werd gevormd dankzij vervoersproblemen bij de verzorgers en ontving vier weken interventie. Ook was de controlegroep (28) kleiner dan de interventiegroep (46).
• De mate van functioneren is alleen onderzocht als de mate van incontinentie.
• Data-analyse vond achteraf plaats, waardoor de onderzoekers niet na de eerste maand de mening gevraagd hebben van de verzorgers over de therapie. Mogelijk stopten de verzorgers met de interventie door onrealistische verwachtingen van ROT of doordat ze er geen voordelen in zagen.

Bron
Reality orientation therapy to delay outcoes of progression in patients with dementia. A retrospective study.
Italië; T. Metitieri, O. Zanetti, C. Gerodi, G.B. Frisoni, D. De Leo, M.D. Bueno, A.Bianchetti en M. Trabucci; 2001

Eindredactie: Rinske Bosma