Aanraken is hard nodig

Column van Sonja Kersten, overgenomen van VenVN.nl

Deze week zag ik een aangrijpend filmpje van een jonge Oerang Oetan. Het aapje was zichzelf aan het knuffelen, mede omdat het op veel te jonge leeftijd bij zijn moeder was weggehaald is. Het beestje had waarschijnlijk te weinig lichamelijk contact tijdens zijn opvoeding gehad en knuffelt daarom zichzelf maar.

IGZ

Na afloop moest ik denken aan een recente beslissing van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) die in onze beroepsgroep tot veel commotie leidde. Het tuchtcollege berispte een voormalige ggz-verpleegkundige omdat ze ‘grensoverschrijdend gedrag zou hebben vertoond bij diverse cliënten.’ De uitspraak dat iedere vorm van aanraking tussen een patiënt en zorgverlener die verder gaat dan een handdruk niet professioneel is, leidde tot een storm aan reacties van verpleegkundigen en verzorgenden. 

Zij betoogden terecht dat aanraken een essentieel onderdeel kan zijn van het leveren van goede zorg. Zo vertelde Yolande van Boven op onze Facebookpagina: “Vooral ouderen worden alleen nog ‘functioneel’ aangeraakt. Pas zei een oude dame tegen me: "er is niemand meer die me een knuffel geeft". Wat een verdriet, wat een ontkenning van je "zijn", wat een eenzaamheid en leegheid. Stel je eens voor dat je nooit meer liefdevol wordt aangeraakt...”
Angèlique Wijninga, werkzaam in de verstandelijke gehandicaptenzorg: ”Ik weet dat lichamelijk contact voor onze cliënten erg belangrijk is. Als ik iemand welterusten wens en cliënt wil graag een kus nou dan krijgt die er een van mij op zijn wang of voorhoofd. Je ziet ze daarna glunderen, wie heeft daar nou niet behoefte aan.” 

Wereld van verschil

Yolande en Angèlique hebben niet alleen het hart op de goede plek, maar slaan natuurlijk ook de spijker op zijn kop. Juist die hand, op het juiste moment op de juiste plek, kan een wereld van verschil maken. Het verschil tussen eenzaamheid en geborgenheid, tussen angst en troost en tussen wanhoop en hoop. Ook wetenschappelijk gezien wordt deze stelling gesteund. De Groningse hoogleraren Marian Verkerk (zorgethiek Rijksuniversiteit Groningen) en Joris Slaets (ouderengeneeskunde UMCG) concluderen dat je door bij een angstige cliënt een tijd de hand vast te houden, goede zorg in de praktijk brengt.’

Geen knuffelverbod

De IGZ nam later gas terug door te betogen dat er geen sprake is van een knuffelverbod. Verstandig. Maar dit leidt natuurlijk wel tot de vraag waar de grens ligt. Kun je als zorgprofessional nog met een gerust hart je patiënt aanraken als je denkt dat dat nodig is. Wij hebben het hier bij V&VN natuurlijk ook uitgebreid over gehad en komen tot een heldere conclusie. Het moet niet alleen kunnen, maar het kan zelfs nodig zijn om je patiënt af en toe aan te raken. Hierbij is het wel nodig om een paar vuistregels in het achterhoofd te houden. En die kennen we natuurlijk allemaal. Ken je cliënt, weet wie je voor je hebt. Tast eerst met woorden af, voordat je iemand daadwerkelijk aanraakt. Stel eenvoudigweg de vraag of je iemand mag aanraken. En observeer vervolgens wat je aanraking teweeg brengt.
We hebben het toegankelijk opgeschreven in de Beroepscode V&V, om precies te zijn in artikel 2.1 en 2.4

Met deze punten in het achterhoofd kan het bijna niet misgaan en ben je als verpleegkundige of verzorgende geen ‘zorgmachine’, maar leg je echt contact van mens tot mens. 

Sonja Kersten is directeur van V&VN.
Volg Sonja Kersten op Twitter: @sonjakersten